Shu sababli, avvalo, boshqaruv tizimi nima ekanligini bilib olaylik

Axborot tizimlari jamiyat paydo bo’lgan paytdan boshlab mavjud bo’lgan, chunki rivojlanishining turli bosqichida jamiyat o’z boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan tayyorlangan axborotni talab etgan. Bu, ayniqsa, ishlab chiqarish jarayonlari — moddiy va nomoddiy ne'matlarni ishlab chiqarish bilan bog’liq jarayonlarga tegishlidir. Chunki ular jamiyat rivoji uchun hayotiy muhim ahamiyatga ega. Aynan ishlab chiqarish jarayonlari tezkor takomillashadi. Ularning rivojlanib borishi bilan boshqarish ham murakkablashadiki, o’z navbatida, u axborot tizimlarini takomillashtirish va rivojlantirishni rag’batlantiradi. Shu sababli, avvalo, boshqaruv tizimi nima ekanligini bilib olaylik.

• Axborot tizimlari jamiyat paydo bo’lgan paytdan boshlab mavjud bo’lgan, chunki rivojlanishining turli bosqichida jamiyat o’z boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan tayyorlangan axborotni talab etgan. Bu, ayniqsa, ishlab chiqarish jarayonlari — moddiy va nomoddiy ne'matlarni ishlab chiqarish bilan bog’liq jarayonlarga tegishlidir. Chunki ular jamiyat rivoji uchun hayotiy muhim ahamiyatga ega. Aynan ishlab chiqarish jarayonlari tezkor takomillashadi. Ularning rivojlanib borishi bilan boshqarish ham murakkablashadiki, o’z navbatida, u axborot tizimlarini takomillashtirish va rivojlantirishni rag’batlantiradi. Shu sababli, avvalo, boshqaruv tizimi nima ekanligini bilib olaylik.

• Kibernetik yondashuvga muvofiq boshqaruv tizimi boshqaruv obyekti (masalan, korxonalar, tashkilotlar va hokazo) va boshqaruv subyekti, boshqaruv apparati yig’indisini o’zida namoyon etadi. Boshqaruv apparati deganda maqsadlarni shakllantiruvchi, rejalarni ishlab chiquvchi, qabul qilingan qarorlarga talablarni moslashtiruvchi, shuningdek, ularning bajarilishini nazorat qiluvchi xodimlar tushuniladi. Boshqaruv obyekti vazifasiga esa boshqaruv apparati ishlab chiqqan rejalarni bajarish kiradi, ya'ni boshqaruv tizimining o’zi aynan mana shu ishlarni amalga oshirish uchun tuzilgandir. • Boshqaruv tizimining ikkala komponenti to’g’ri (T) va aks (A) aloqalar bilan bog’langan. To’g’ri aloqa boshqaruv apparatidan boshqaruv obyektiga yo’naltiriladigan axborot oqimida ifodalanadi. Aks aloqa teskari yo’nalishda yuboriluvchi qabul qilingan qarorlarning bajarilishi haqidagi hisobot axboroti oqimida o’z aksini topadi.

• Axborot oqimlari (T va A), qayta ishlash vositalari, ma'lumotlarni uzatish va saqlash, shuningdek, ma'lumotlarni qayta ishlash bo’yicha operatsiyalarni bajaruvchi boshqaruv apparati xodimlarining o’zaro aloqasi obyektning axborot tizimini tashkil etadi. • Axborot tizimlari nafaqat axborotni qayta ishlash va saqlash, yozuv-chizuv ishlarini avtomatlashtirish, balki qarorlarni qabul qilish (sun'iy intellekt usullari, ekspert tizimlari va hokazolar), zamonaviy telekommunikatsiya vositalari (elektron pochta, telekonferensiyalar), yalpi va lokal hisoblash tarmoqlari va boshqaruvning yangi uslublaridan foydalanish hisobiga boshqaruv obyekti faoliyati samaradorligini oshiradi va shu maqsadda keng qo’llaniladi.

• Tashkiliy boshqaruvda axborot tizimlari — shaxslar funksiyalarini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan. Bu sinfga ham sanoat (korxonalar), ham nosanoat obyektlari (bank, birja, sug’urta kompaniyalari, mehmonxonalar va hokazolar) va ayrim ofislar (ofis tizimlari)ni boshqarishning axborot tizimlari kiradi. • Texnologik jarayonlarni boshqarishda axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan (moslashuvchan ishlab chiqarish jarayonlari, metallurgiya, energetika va hokazolar).

Axborot tizimlari (ATiz) va Axborot texnologiyalari (ATex) hozirgi paytda ishlab chiqarish, boshqaruv, moliyaviy, savdo-sotiq va boshqa sohalarda keng qo’llanilmoqda. Tizim deb qo’yilgan maqsadlarini amalga oshirish uchun bir vaqtning o’zida ham yagona, ham har xil elementlarning majmui deb qaralishi mumkin bo’lgan har qanday obyektga aytiladi. Tizimlar tarkibi jihatdan va maqsadlari bilan bir-biridan katta farq qilishi mumkin. Misol sifatida universitet, maktab, biror korxona va hokazolarni olish mumkin.

AXBOROT TIZIMI TURLARI Axborot tizimi — bеlgilangan maqsadga erishish yo‘lida axborotni yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va o‘zatish uchun qo‘llaniladigan usullar, vositalar va shaxslarning o‘zaro bog‘langan majmuasidir. Axborot tizimining asosiy vazifasiga berilgan turdagi axborotni izlash, uni qayta ishlash va qisqa vaqt ichida kerakli joyga uzatish masalalarini hal qilish kiradi. Kompyuter axborot tizimi bilan samarali ishlaydigan elektron qurilmadir. Qo’llanish sohasiga ko’ra axborot tizimlarining quydagi turlarini ko’rsatish mumkin:  texnik axborot tizimlari; iqtisodiy axborot tizimlari; ijtimoiy sohalardagi axborot tizimlari va boshqalar.

AXBOROT TIZIMI KOMPONENTLARI • tizim tuzilishi - tizimning ko’plab elementlari va ular o’rtasidagi o’zaro aloqalar. Misol: firmaning tashkiliy va ishlab chiqarish tuzilmasi;  • tizim har bir elementining funksiyalari. Misol: boshqaruv funksiyalari - firmaning muayyan tuzilma bo’linmalari tomonidan qaror qabul qilinishi; • umuman olgandagi har bir element va tizimning kirishi va chiqishi. Misol: tizimga tushuvchi va undan chiquvchi moddiy yoki axborot oqimlari. • tizim va uning ayrim elementlari, maqsadlari va cheklanishlari. Misol: eng ko’p foydaga erishish, moliyaviy cheklanishlar; • har bir tizim bo’linish va yaxlitlik xususiyatiga egadir.

.

…

TRIZning zaruriy shartlaridan biri shundaki, tizimlarning rivojlanishi va faoliyatining ob'ektiv qonuniyatlari mavjud bo'lib, ular asosida ixtirochilik echimlarini qurish mumkin. Boshqacha aytganda, ko'pgina texnik, ishlab chiqarish, iqtisodiy va ijtimoiy tizimlar bir xil qoidalar va tamoyillar asosida rivojlanadi. G.S.Altshuller ularni patent fondini o‘rganish va vaqt o‘tishi bilan texnologiyani rivojlantirish va takomillashtirish yo‘llarini tahlil qilish orqali kashf etdi. "Hayot chiziqlari" kitoblarida nashr etilgan natijalar texnik tizimlar"Va" "Texnik tizimlarning rivojlanish qonuniyatlari to'g'risida", keyinchalik "Ijodkorlik aniq fan sifatida" asarida birlashtirilib, Texnik tizimlarning rivojlanish nazariyasi (TRTS) uchun asos bo'ldi.

TRIZdagi "Statik" qonunlari texnik tizim faoliyatining dastlabki bosqichini, uning "hayotining boshlanishini" belgilaydi, buning uchun zarur bo'lgan shartlarni belgilaydi. "Tizim" toifasining o'zi bizga qismlardan tashkil topgan butunlik haqida gapirib beradi. Texnik tizim, har qanday boshqa kabi, alohida komponentlarning sintezi natijasida o'z hayotini boshlaydi. Ammo har bir bunday kombinatsiya hayotiy vositani bermaydi. "Statik" guruhining qonunlari tizimning muvaffaqiyatli ishlashi uchun qanday shartlar bajarilishi kerakligini ko'rsatadi.