Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Psixografik: 
Hayot tarzi 
Yangilikka intilish 
Guruh motivatsiyasi va 
boshqalar 
Ijtimoiy-iqtisodiy 
Daromad 
Ma’lumot 
Mutaxassisligi 
va boshqalar 
Geografik 
Hudud 
Shahar 
Qishloq 
Iqlim va boshqalar 

---

154 
8.2-rasm. 
Xaridorlarga qarab bozorni segmentlash mezonlari 
 
Segmentatsiya mezonlarining birinchi guruhi obyektiv belgilarni o‘z 
ichiga oladi va ikkinchi guruh uchun asos hisoblanadi. Shuning uchun 
mezonlarning 1-guruhi asosida bozorni segmentlash (ma’lum bo‘limlarga 
ajratish) ni klassik yoki demografik segmentatsiya, deyiladi. Mezonlarning 2- 
guruhidan foydalanib bozorni segmentlash “mukam- mal” yoki psixogrfik 
segmentatsiya, deyiladi. Keyingi yillarda bozorni, ayniqsa, kundalik ehtiyoj 
tovarlari bozorini segmentlashda vizual xronologik belgilar ajratib 
ko‘rsatilmoqda. Ularga insonning hayot siklini aniq iste’molchi yoki 
iste’molchilarning guruhini tavsiflovchi belgilar kiradi. Shu bilan birga 
bozorni segmentlashning har bir turida amaliyotda alohida foydalanadi, deb 
hisoblamaslik kerak. Qoidaga ko‘ra bozorni uning segmentlarini tahlil 
qilganda marketologlar mezonlar kombinatsiyalarini qo‘llaydilar. Shu bilan 
birga tovar turiga bog‘liq holda iste’mol tovarlarini va ishlab chiqarish – 
texnika yo‘nalishi segmentlari mezonlari farqlandi. Masalan, F.Kotler 
iste’mol tovarlari bozorini segmentlashda uning 3 ta segmentga ajratish 
imkoniyatini ko‘rsatib, unga oilaning daromadini, oila a’zolari miqdori (soni) 
ni, yoshini kiritgan. 
Iste’mol tovarlari bozori shartli ravishda 36 ta segmentga (bo‘lakka) 
bo‘lingan, bu esa potensial xaridorlar soni ko‘proq bo‘lishiga olib kelgan. 
Psixografik mezonlar segmentatsiyaning subyektiv belgilariga kiradi. 
Mezonlarning bu guruhiga hayot tarzi va muomalasi aks etib turadigan 
xaridorlarning asosiy tavsiflari birlashtirilgan. Psixografik mezonlar xarakteri 
chizgilari, odatlari, xaridorlarning o‘zlari haqidagi tasavvurlari, xulq-atvor 
motivlari, shaxs sifatidagi xarakteristikalari, xaridorlik muomalasi omillari 
kabi belgilarni o‘z ichiga olishi mumkin. Korxonalar tomonidan sotib 
olinadigan sanoat tovarlari bozorlarini segmentlash mezonlari geografik, 
ishlab chiqarish – iqtisodiy va kasbiy 
– 
shaxsiy belgilarga asoslanadi. Iqlim, relyef, urbanizatsiya darajasi kabilar 
bilan tavsiflanuvchi geografik belgilar tarmoqlar va aniq tovarlar 
iste’molchisi bo‘lgan korxonalar, texnologik jarayonlar, iste’molchi firmalar 
miqyoslari, kompaniya joylashgan mintaqa yoki mamlakatdagi iqtisodiy 
konyunkturalar darajasi, savdoni tashkil etish metodlari, logistika talablari va 
boshqalar holatlarni xarakterlovchilar to‘liq ishlab chiqarish – iqtisodiy 
belgilarga kiradi. Bu yerda ishlovchilar soni tashkiliy struktura, savdo 
dinamikasi, fond va kapital fondi kabi firma demografik (tuzilmaviy) belgilar 
alohida ahamiyatga ega bo‘lishimumkin. Segmentlash siyosatining ikki 
jihati bo‘lishi mumkin.