Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Omborga joylashtirish
. Ishlab chiqaruvchining sikli va iste’mol birbiri 
bilan kamdan kam mos tushadi va tovarlarni saqlashga to‘g‘ri keladi. 
Shaxobchalarning soni haqidagi qarorlarni, iste’molchilar uchun servis 
darajalari va taqsimlash bo‘yicha xarajatlar muomalalarini o‘zaro bog‘lab, 
qabul qilish kerak. Firma xususiy omborlariga ega bo‘ladi yoki umumiy 
foydalanish omborlaridan ijaraga joy olishi mumkin. Zamo- naviy omborlar 
yuklarni qayta ishlashning mukammal tizimi bilan jihozlangan bo‘lib, 
markaziy EHM nazorati ostida ishlaydi. Bunday omborlarda ishlab chiqarish 
jarohatlari, ish kuchiga haq to‘lash xarajatlari, tovarlarni talon–taroj qilish va 
ishdan chiqarish holatlari kam, zaxiralarni boshqarish tizimi ancha 
mukammallashgan. 
Tovar–moddiy zaxiralar
. Tovar–moddiy zaxiralar darajasi haqidagi 
qarorlar – xaridorlar talablarini qondirishga ta’sir etuvchi tovarlar harakati 
sohasidagi yana bitta qaror. Bozor ishtirokchisi firma mijozlarining hamma 
buyurtmalarini bajarish uchun yetarli tovar zaxiralariga ega bo‘lishni 

---

279 
xohlaydi. Biroq firma uchun bunchalik ko‘p zaxirani saqlash rentabelli 
emas. Mijozlar uchun servis darajasini oshirish davomida tovar–moddiy 
zaxiralarini saqlash xarajatlari jiddiy o‘sadi. Rahbariyat, tovar zaxiralarini 
ortishini oqlash uchun savdo va daromadlar yetarlicha o‘sish – o‘smasligini 
bilishi kerak bo‘ladi. Faqat shundan keyin qo‘shimcha partiya tovarlarni 
qanchalik darajada buyurtma qilish masalasi hal qilinishi mumkin bo‘ladi. 
Masalan, “Toyota” firmasi mahsulotlari tannarxini pasaytirish omillaridan 
biri butun dunyoga mashhur “jit” (just in time - aniq o‘z vaqtida) tizimini 
qo‘llashdir. Bu ishlab chiqarishning ombordan foydalanmaydigan, unchakatta 
partiyalarda bo‘lmagan “kanban” signali bo‘yicha tizimi. “Jit” –bu 
komplektlovchi mahsulotlar omborlarini bartaraf qilish uchun kurash va 
ishlab chiqaruvchi hamda yetkazib beruvchilar tomonidan ideal darajada 
qo‘yilgan ta’minot. “Toyota” omborining “chidamlilik zaxirasi” o‘rtacha 2-3 
soat, tarmoqlar qatoriga ko‘ra sal yuqoriroq– maksimum 0,5 kun. Tartibsiz 
omborga joylashtirish va istagancha saqlab turish, bu tashlab yuborilgan 
pullar, vaqt va oqilona foydalanilmagan maydon. “Toyota”ning prinsipi ana 
shunday.