Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Ulgurji savdo – 
tovar va xizmatlar sotilishi bo‘yicha faoliyat- 
larning hamma turini: qayta sotish maqsadida ularni kim sotib oladi, 
professional foydalanish yoki biznesda foydalanish kabilarni o‘z ichiga oladi. 
Ulgurji sotuvchilar ishlab chiqaruvchilarga tovarlarni ko‘plab turli xil savdo 
korxonalariga va ishlab chiqarish iste’molchilariga samarali yetkazib berish, 
transportirovka 
qilish, 
omborga 
joylashtirish, 
moliya- 
lashtirish, 
tavakkalchilikni qabul qilish, savdoni rag‘batlantirish kabilar- da yordam 
beradi. 
Ulgurji savdo funksiyasini quyidagilar amalga oshira oladi: ishlab 
chiqaruvchining iste’mol bozorida 40 % atrofida ulgurji savdoni ta’min- 
lovchi savdo idorasi yoki filiali, tijorat ulgurji firmalari (50 % atrofida 
aylanma; agentlar va brokerlar (umumiy ulgurji aylanmaning 10 %). 
Savdo idoralari odatda, savdo bozorlari yaqinida joylashadi va tovar 
zaxiralarini saqlaydi. Filiallar savdo bilan ham, saqlash bilan ham 
shug‘ullanadi. Savdo idoralari va tayyorlovchi filial orqali ulgurji savdo,agar 
iste’molchilar geografik jihatdan bir joyga yig‘ilgan va shuningdek, mahalliy 
ulgurji sotuvchilar bilan kelishish imkoni bo‘lmasa yoki bozor infratuzilmasi 
rivojlanmagan bo‘lsa, foydali hisolanadi. 
Mustaqil ulgurji tijorat tashkilotlari o‘zlari ish olib boradigan ham- ma 
tovarlarga mulkchilik huquqini sotib oladi va sotuvdan keladigan foyda 
hisobiga faoliyat yuritadi. Ulgurji tashkilotlar xizmat ko‘rsatish- ning to‘liq 
yoki cheklangan sikliga ega bo‘lganlaridan farqlanadi. 
Xizmat ko‘rsatishning to‘liq sikliga ega ulgurji sotuvchilar tovar 

---

264 
zaxiralarini saqlash, sotuvchilar bilan ta’minlash, kreditlash, tovarni yetkazib 
berishni ta’minlash kabi xizmatlarni ko‘rsatadi. O‘z xarakteriga ko‘ra ular 
ulgurji sotuvchilar yoki ishlab chiqarilgan tovarlarni tayinlangan joyga 
yetkazib beruvchi distribyutorlardir. 
Ulgurji sotuvchilar (dilerlar) asosan, chakana sotuvchilardan farqli 
ravishda ularga to‘liq xizmat ko‘rsatgan holda iste’mol tovarlarini sotadilar. 
Ulgurji savdo – umumlashgan vositachi hisoblanadi va ko‘pchilik 
vazifalarni bajaradi. Ulgurji savdoning ahamiyati: 

chakana savdoga ishlab chiqarish firmalarning tor assortimentini 
kengaytirib taklif etadi; 

katta hajmda tovar sotib olib, muomala xarajatlarini kamaytiradi; 

yuqori malakali tovarshunos va marketologlar bilan tovarlar bozorini 
chuqur o‘rganadi; 

tovarlarni saqlaydi va kerakli tovar zaxiralarini shakllantiradi; 

ishlab chiqaruvchilar va chakana savdo o‘rtasida mustahkam aloqa 
bog‘laydi, ularga moliyaviy yordamlashadi va boshqalar; 

ulgurji savdo bilan shug‘ullanuvchi maxsus tijorat firmalari - ulgurji 
savdo bazalari, omborlari va tovar birjalari shaklida, xususiy, hissadorlik, 
qo‘shma va davlat mulkiga asoslangan bo‘lishlari mumkin. 
Ulgurji savdo bazasi –mustaqil faoliyat ko‘rsatuvchi, maxsus ombor 
xo‘jaligiga va malakali xodimlarga ega bo‘lgan firma mavqeyida ishlaydi. U 
tovar assortimentlarini qabul qilish, saqlash va iste’molchi- larga yetkazib 
berish jarayonini tashkil etadi. 
Tovar birjalarining ulgurji savdo bazalari faoliyatidan farqi, ular 
tovarlarni sotib olish va qayta sotish bilan shug‘ullanmaydi, ombor 
xo‘jaliklari ham yo‘q, ular faqat vositachilik qiladi. Agent va brokerlar 
vositachilik ishini bajaradi, ammo moddiy javobgarlikni bo‘yniga oladi. 
Ishlab chiqarishga mo‘ljallangan tovarlar distribyutorlari uni chakana 
sotuvchilarga emas, ustuvor ravishda ishlab chiqaruvchilarga sotadilar. 
Xizmat ko‘rsatish sikli cheklangan ulgurji savdo qiluvchilar o‘z 
mijozlariga kamroq xizmat ko‘rsatadilar. Ular tovarni naqd hisob-kitob bilan 
sotib oladigan, lekin xaridorga yetkazib bermaydigan ulgurji sotuvchilar.