Mustaqil ta`lim Kichik yoshdagi o`quvchilar uchun sintaktik bilimlarni o`zlashtirishning ahamiyatini tushuntiring. Boshlang`ich sinflarda “Gap” mavzusi materiallarini o`rganishdagi izchillikni asoslang

III. Yangi mavzu bayoni

0 ‘qituvchi o'quvchilar diqqatini jadvalga qaratadi. Har bir gap quyidagicha tahlil qilinadi:

— Birinchi gapda kim haqida aytilgan?

— 0 ‘qituvchi so‘ziga savol bering? (Kim?) Uning tagiga bir chiziq chizamiz (0‘qituvchi jadvalga chizadi).

— 0 ‘qituvchi haqida nima deyilgan?

— 0 ‘qitadi so'ziga savol bering (nima qiladi?). Uning tagiga ikki chiziq chizamiz (0‘qituvchi jadvalga chizadi).

— Ikkinchi gap nima haqida aytilganligini qaysi so‘z bildiryapti?

(Mevalar) Bu so'zga savol bering (nimalar?). Tagiga chizamiz.

— Mevalar haqida nima deyilgan? (pishadi) Tagiga chiziladi.

Shu tariqa keyingi gapiar ham tahlil qilinadi. Shundan so'ng o'qituvchi tagiga chizilgan so'zlar gapning asosiy mazmunini bildirishini, yana shunday so'zlar ishtirokisiz gap hosil bo'lmasligini, agar gapning asosini bildiruvchi so'zlardan loaqal bittasi ham gapda ishtirok etmasa, gap mazmun jihatdan yakunlanmay qolishi yoki noaniq bo'lib qolishi tushuntiriladi. Bu holatlar misollar bilan ko'rsatiladi. Masalan, O'quvchilar maktabga boradilar gapida gapning asoslaridan biri — o'quvchilar so'zi tushib qolsa, gapimiz noaniq bo'lib qoladi, o'quvchilar haqida nima deyilgan so'z (boradilar) tushib qolsa, gap mazmun ifodalamaydi.

So‘ng darslikdagi qoida o'qitiladi.



277-mashq. O‘qing. Gaplarning chegarasini aniqlang.

odamlar cho‘lga suv keltirdilar paxtakorlar u yerlarga paxta ekishdi bog‘bonlar mevazor

bog‘lar yaratishdi

Yozing. Birinchi gap kimlar haqida aytilgan? Shu so‘z tagiga bitta chiziq chizing. Odamlar haqida nima deyilgan? Bu so‘z tagiga ikkita chiziq chizing. Ikkinchi va uchinchi gaplar kimlar haqida aytilgan va ular haqida nima deyilgan?

278-mashq. O‘qing.

O‘quvchilar maktab hovlisiga gilos ko‘chatini o‘tqazdilar. Gilos mart oyida oppoq gulladi.

Atrofga yoqimli hid tarqaldi. Gilos may oyida pishadi. Yosh bog‘bonlar mehnatlari

mevasidan yeydilar.

Yozing. Har bir gapdan shu gap kimlar yoki nima haqida aytilganini va ular haqida nima deyilganini bildirgan so‘zlarni aniqlang, tagiga chizing.