Mustaqil ishi Toshkent 2013 Mavzu: Xalqaro mehnat Taqsimoti

Mamlakatni XMTda ishtirokining ko‘rsatkichlari quyidagilardir:
- YAIMda eksportning ulushi;

• 
  tashqi savdo hajmining YAIMga nisbati;
  
• 
  mamlakatni xalqaro savdodagi salmog‘i;
  
• 
  aholi jon boshiga tashqi savdo aylanmasi.
  

Iqtisodiyot tobora baynalmilallashuvi va mamlakatlar o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik kuchayishidan jahon ishlab chiqarishiga nisbatan tashqi savdoning ilgarilab o‘sishi dalolat beradi. Alohida tovarlar bo‘yicha tuzilmani o‘rgansak, ulardan asosiylari bu neft, avtomobillar, neft mahsulotlari, asbob-uskunalardir.
So‘nggi davrda tashqi savdoni tartibga solishda bosh tendensiya bo‘lib liberallashuv hisoblanadi, chunki kelgusida aynan erkin xalqaro savdo qatnashchilari uchun eng yuqori samaradorlikni beradi. Urushdan keyingi vaqt davomida xalqaro savdoning liberallashuviga Tariflar va savdo bo‘yicha bosh kelishuv ( GATT ) – 1974 y.da tashkil etilgan xalqaro tashkilot ko‘maklashgan. 1995 y. 1 yanvaridan boshlab, GATTning oxirgi forumi hamda Urugvay raundi qarorlariga muvofiq, GATT ning o‘rniga Jahon savdo tashkiloti (JST) kuchga kirdi. JST savdo rejimi borasida xalqaro nizolarni hal qilishda yanada qudratli mexanizmlarga egadir. Bunda GATT JSTning bo‘linmasi bo‘lib qoldi. JSTning vakolatiga GATTga nisbatan ancha keng bo‘lgan masalalar doirasi kiradi, jumladan intellektual mulk huquqlarini himoya qilish, investitsiyaviy faoliyat, xizmatlar savdosi (jumladan bank, sug‘urta va transport operatsiyalari ham).

Xalqaro mehnat taqsimotining bir qator afzalliklari mavjud bo’lib, ularga:

• 
  Muayyan turdagi mahsulotni ishlab chiqarishdagi vaqtni kamaytirishga erishadi, chunki ishlab chiqarish yengillashgan bo’ladi.
  
• 
  Ishlab chiqarish hajmi oshadi
  
• 
  Muayyan mahsulot turini ishlab chiqarishga ixtisoslashganlik tufayli ishchilar o’zlarida katta tajribaga ega bo’lishadi.
  
• 
  Mahsulolar narxi tushib, sifati ortadi va bundan istemolchilar ham manfaatdor bo’lishadi
  

XMT ni shakllantirishning uch asosiy omillar:

1. 
   Mazkur mahsulotni ishlab chiqaruvchilarining hech bo‘lmasa bir qismidan ustunlik qilish (masalan, arzon xom ashyoga ega bo‘lish, ishlab chiqarish texnologiyasining sirlaridan xabardor bo‘lish va h. k.).
   
2. 
   Jahon bozorida ushbu mahsulotga talab bo‘lishi shart.
   
3. 
   Transport xarajatlari ishlab chiqarish tannarxi va sotuv narxi o‘rtasidagi farqdan kam bo‘lishi lozim.
   

Iqtisodiyot tobora baynalmilallashuvi va mamlakatlar o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik kuchayishidan jahon ishlab chiqarishiga nisbatan tashqi savdoning ilgarilab o‘sishi dalolat beradi. Alohida tovarlar bo‘yicha tuzilmani o‘rgansak, ulardan asosiylari bu neft, avtomobillar, neft mahsulotlari, asbob-uskunalardir.

Har bir mamlakat YAIM tarkibiga kiradigan turli xil tovarlarni ishlab chiqarish uchun mehnat va kapitalni cheklangan miqdoriga egadir. Alohida tovarlarni ishlab chiqarish uchun mamlakatda eng yaxshi sharoit mavjud bo‘lib, uning bilan bog‘liq sarf-xarajatlar minimal bo‘lsa, ya’ni mamlakat mazkur tovarni ishlab chiqarishda qiyosiy ustunlikka ega bo‘lsa, bu holda ushbu mamlakat, ishlab chiqarishni oshirib va tovarni boshqa mamlakatlarga sotgan holda, mamlakat ichida ishlab chiqarishning imkoni bo‘lmagan yoki ularning ishlab chiqarilishi juda ham qimmatga tushadigan tovarlarni sotib olishi mumkin va shu mamlakat XMT dan manfaatdor bo’ladi.

Qiyosiy ustunliklar nazariyasi asosida mamlakatlar iqtisodiyotlari o‘rtasida tabiiy farqlar nazariyasi yotadi – tabiiy resurs muhiti, ijtimoiy sharoitlardagi farqlarning nazariyaga ko‘ra, ba’zi bir mamlakatlar sanoatni ko‘proq rivojlantirishlari, boshqalari esa qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashishlari lozim. Mahsulotni o‘zaro ayirboshlash esa umumiy farovonlikning o‘sishiga olib keladi. Masalan, Saudiya Arabistoni neft va neft mahsulotlarini qazib olish va ishlab chiqarishda, Braziliya esa kofe ishlb chiqarishda, Kanada bug‘doyni yetishtirishda qiyosiy ustunlikka egadir. Tabiiy ustunliklarga tabiiy resurslar va o‘ziga xos iqlim sharoiti bilan birga boshqa resurslarga nisbatan aholi soni ortiqchaligini ham kiritish mumkin, bu esa, masalan, Hindistonda juda ham yuqori mehnat sig‘imiga ega bo‘lgan, lekin yetarli darajada raqobatbardosh mahsulotni ishlab chiqarish uchun xizmat qiladi (tekstil, poyafzal). Tabiiy ustunliklarga tabiiy resurslar va o‘ziga xos iqlim sharoiti bilan birga boshqa resurslarga nisbatan aholi soni ortiqchaligini ham kiritish mumkin. Masalan:



Saudiya Arabistoni neft va neft mahsulotlarini qazibolish va ishlab chiqarishida tabiiy ustunlikka egadir. Uning bir kunlik neft ishlab chiqarish hajmi 10 mln barrelni tashkil etadi.(2010-yil)

Uning kofe ishlab chiqarish hajmi yiliga 30.8 mln bag.(2012-yil)

Uning yillik ishab chiqarish hajmi 115 mln tonna bug’doy ishlab chiqaradi(2010-yil)