Mustaqil ishi fakultet : Kompyuter injiniring Kafedra: Tabiiy fanlar Gurux: 616 21 Bajardi: Shukurov Numonjon Qabul qildi: S. Tulakova

3. Adiabatik jarayon deb qanday jarayonga aytiladi ?
ADIABATIK JARAYON (Yunoncha Adiabatos – o’tib bo’lmas) — tashqi muhit bilan issiqlik almashinuvisiz o’tadigan termodinamik jarayon. Adiabatik jarayon o’tishi uchun jism butunlay issiqlik o’tkazmaydigan qatlam (chegara) bilan ajratilgan bo’lishi kerak. Tashqi muhit bilan sezilarli miqdorda issiqlik almashinib ulgura olmaydigan darajada tez o’tadigan jarayonlar ham Adiabatik jarayonga juda yaqin bo’ladi. Tovushning gazlar va boshqa jismlarda tarqalishi bunga misol bo’la oladi. Jism Adiabatik jarayon davomida ish bajarganda uning ichki energiyasi kamayadi. Ideal gaz Adiabatik jarayon davomida ish bajarganda (kengayganda) uning temperaturasi pasayadi. Aynan shu hodisadan gazlarni suyultirishda foydalaniladi. To’yingan bug’ adiabatik kengayganida ho’llanadi. Atmosferada sodir bo’ladigan ko’pgina jarayonlarni Adiabatik jarayon deb qarash mumkin.
4. Adiabatik jarayonda gazning ichki energiyasi qanday o’zgaradi ?
Adiabatik jarayon uchun termodinamikaning birinchi qonuni Q=0;ΔU+A=0
ΔV<0 gaz siqiladi va ΔU>0; ΔT>0 (temperature ortadi)
ΔV>0 gaz kengayadi va ΔU<0; ΔT<0 (temperature kamayadi)
ΔU=-A
5. Adiabatik jaroayonda gazning temperaturasi qanday o’zgaradi ?
ΔV<0 gaz siqiladi va ΔU>0; ΔT>0 (temperature ortadi)
ΔV>0 gaz kengayadi va ΔU<0; ΔT<0 (temperature kamayadi)
6. Solishtirma issiqlik sig’imi deb nimaga aytiladi ?
Jismning issiqlik sig‘imi deb, shu jism haroratini bir darajaga ko‘tarish uchun unga berish lozim bo‘lgan issiqlik miqdoriga aytiladi. Jism bir darajaga soviganda u shuncha miqdordagi issiqlikni beradi. Issiqlik sig‘imi jism massasiga proporsional. Jism massa birligining issiqlik sig‘imi solishtirma issiqlik sig‘imi, solishtirma issiqlik sig‘imining atom yoki, molekula massasiga ko‘paytmasi mos ravishda atom yoki, molekulyar issiqlik sig‘imi deyiladi.
Turli moddalarning issiqlik sig‘imlari bir-birida katta farq qiladi. Masalan suvning 20 °C dagi issiqlik sig‘imi – 4200, qayin daraxtiniki 1700, havoniki 1010 J/(kg·K) ni tashkil qiladi. Metallarda u kichikdir: alyumiyniyniki 880, temirniki 460, misniki 385, qo‘rg‘oshinniki 130 J/(kg·K). Solishtirma issiqlik sig‘imi harorat ortishi bilan sekin o‘sadi (90 °C da suvning issiqlik sig‘imi 4220 J/(kg·K) ni tashkil qiladi) va fazaviy o‘tishlarda keskin o‘zgaradi: 0 °C dagi muzning issiqlik sig‘imi, shu haroratdagi suvnikidan 2 marta kichik; 100 °C dagi suv bug‘ining issiqlik sig‘imi 1500 J/(kg·K) ga yaqin.