Mustaqil ish ta’lim yo’nalishi: Kimyo va uni oqitish metodikasi (kechki)

Rux sulfid

Rux sulfid, ZnS — ruxning oltingugurt bilan birikmasi. Ikkita modifikatsiyasi bor: biri kub shaklida kristallanadigan α = ZnS — sfalerit, ikkinchisi geksagonal shaklda kristallanadigan β = ZnS — vyurtsiddir.
Suyuqlanish harorati 1850° (150 atm bosim ostida), zichligi 3,98—4,092g/sm³, 1185 °C da sublimatsiyalanadi. Suvda erimaydi, kislotalarda yaxshi eriydi.
Sfalerit rux olishda muhim xomashyo hisoblanadi. Lyuminoforlar komponenti, bariy sulfat bilan aralashmasi oq boʻyoq — litopon olishda, kadmiy sulfid bilan aralashmasi kineskoplar tayyorlashda ishlatiladi.

Rux xlorid

Rux xlorid, ZnCl₂ — ruxning xlor bilan birikmasi, rangsiz kristall modda. Suyuqlanish harorati 318 °C, qaynash harorati 732 °C, zichligi 2,91g/sm³. Suvda yaxshi eriydi.
Rux konsentratiga osh tuzini qoʻshib qizdirish, haydash va uni chang holida tutib yigʻish, shuningdek, rux oksidi yoki metall boʻlaklariga xlorid kislota taʼsir ettirish, soʻngra bugʻlatish usullari bilan olinadi.
Rux xlorid yogʻochni chirishdan saqlashda, metallarni payvandlashda (oksid pardalardan tozalashda), pergament ishlab chiqarishda qoʻllanadi.
Rux qotishmalari — asosiy qismi ruxdan iborat boʻlgan qotishmalar. Tarkibida qoʻshilmalar sifatida alyuminiy, mis va magniy boʻlgan Rux qotishmalari muhim sanoat ahamiyatiga ega. Ruxalyuminiy va ruxalyuminiymis sistemalari asosidagi Rux qotishmalari tarkibida alyuminiy 3,5 dan 22% gacha, magniy 0,02 dan 2% gacha; ularda rqattiq eritma (juda oz miqdordagi alyuminiyning ruxdagi qattiq eritmasi) bilan aqattiq eritma (ruxning alyuminiydagi qattiq eritmasi) hosil boʻlishi mumkin. Ruxmis sistemasi asosida sanoat ahamiyatiga ega boʻlgan L60 (mis 60%, rux 40%) va L15 (mis 85%, rux 15%) rusumli jezlar olinadi. Ruxalyuminiy sistemasi asosidagi Rux qotishmalarining mexanik xossalari ruxmis sistemasidagi qotishmalarnikidan yuqoriroq. Tarkibi 22% alyuminiy va 78% ruxdan iborat qotishma oʻta plastiklik xususiyatiga ega. Bu qotishma yuk taʼsirida 1000% gacha choʻzilishi mumkin. Boshqa oddiy metall materiallarga nisbatan bu koʻrsatkich 20—50 marta ortiq. Undan tayyorlangan listlarga past (260— 270°) tralarda osonlikcha ishlov berib, turli shaklli buyumlar olish mumkin. Ruxalyuminiymis sistemasidagi krtishmalar ruxning eng puxta qotishmalaridir. Rux qotishmalariga qoʻrgʻoshin, qalay va kadmiy salbiy taʼsir etadi, chunki ular rux bilan past tralarda suyukdanadigan evtektik tarkiblar hosil qilib, qotishma zarralari chegarasida joylashadi. Juda oz miqdordagi temir ham Rux qotishmalari qattikdigini va moʻrtligini oshiradi, ularga ishlov berilishini kiyinlashtiradi. Yuqori sifatli Rux qotishmalari tarkibidagi qalay, qoʻrgʻoshin, kadmiy va temirning miqdori tegishlicha: 0,005, 0,01, 0,005 va 0,1% dan oshmasligi zarur. Sanoatda SA15, SM1, SAM024, SAM25, SAM41, SAM102, SAM105 rusumli R.q ishlatiladi. (S harfi qotishmalardagi ruxni, A. alyuminiyni, M misni, raqamlar esa alyuminiy va misning % hisobidagi miqdorini koʻrsatadi). Rux qotishmalari oson suyuklanadigan va suyuq holatda yaxshi oquvchan boʻlganligidan karbyuratorlar, nasoslar, podshipniklar qismlari va boshqa turli murakkab shaklli detallarni bosim ostida quyishda, shuningdek, bezak buyumlar tayyorlashda qoʻllaniladi.{\displaystyle {\mathsf {Zn+2NaOH\rightarrow Na_{2}ZnO_{2}+H_{2}\uparrow }}}{\displaystyle {\mathsf {Zn+2NaOH+2H_{2}O\rightarrow Na_{2}[Zn(OH)_{4}]+H_{2