Mustaqil ish ta’lim yo’nalishi: Kimyo va uni oqitish metodikasi (kechki)

Rux oksid

Rux oksid, ZnO — ruxning kislorod bilan birikmasi. Oq rangli kristall modda. Zichligi 5,7 g/sm³; 1800 °C da sublimatsiyalanadi. Suvda oz eriydi; kislotalarda erib tegishli tuzlarni beradi. Amfoter — ishqorlarda erib sinkatlar hosil qiladi.
Rux oksid tabiatda sinkit (qizil rux rudasi) minerali koʻrinishida uchraydi. Sirlar tayyorlashda, oq boʻyoq, kauchuk, selluloza, plastmassa, rezina toʻldirgichlari, tibbiyotda malham sifatida ishlatiladi.
Rux oksid zaharli, uni hidlagan odam isitma chiqaradi, boshi ogʻriydi, koʻngli ayniydi va yoʻtal tutadi. Yuqori haroratda (1200 °C) rux oksid ishqoriy yer metallari bilan reaksiyaga kirishib MeZnO₂ tarkibli tsinkatlar hosil qiladi.

Rux gidroksid

Rux gidroksid, Zn(OH)₂ — oq iviqsimon choʻkma holida rux tuzlari eritmasiga ishqor taʼsir ettirib olinadi. Vaqt oʻtishi bilan kristall holga oʻtadi. Amfoter birikmalar singari rux gidroksid ortiqcha ishqorda, kislotalarda va ammiakning suvli eritmasida oson eriydi. Rux gidroksidning kislotalarda eruvchanligi neytrallanish reaksiyasiga asoslangan.
Zn(OH)₂ + 2HCl → ZnCl₂ + 2H₂O{\displaystyle {\mathsf {Zn(OH)_{2}+2HCl\longrightarrow ZnCl_{2}+2H_{2}O}}}
Ortiqcha ishqorda esa — eruvchan tsinkatlar hosil boʻladi.
Zn(OH)₂ + 2NaOH → Na₂[Zn(OH)₄]{\displaystyle {\mathsf {Zn(OH)_{2}+2NaOH\longrightarrow Na_{2}[Zn(OH)_{4}]}}}
Ruxning barcha tuzlari eritmalarda kuchli kislota — Zn²⁺ kationi hisobiga gidrolizga uchraydi.
Zn⁺² + HOH → ZnOH⁺ + H⁺{\displaystyle {\mathsf {Zn^{2+}+HOH\longrightarrow ZnOH^{+}+H^{+}}}}

Rux sulfat

Rux sulfat, ZnSO₄ — rangsiz ortorombik panjarali kristall modda; zichligi 3,74 g/sm³. 800—900 ° da ZnO va SO₂ ga ajraladi. Suvdagi eritmalaridan suvli kristallogidrat ZnSO₄ * 7H₂O — rux kuporosi koʻrinishida ajralib chiqadi.
Rux sulfat viskoza ishlab chiqarishda, boʻyoqchilikda, chitlarga gul bosishda, elektrolitik usulda rux metalli olishda, mikrooʻgʻit sifatida va tibbiyotda ishlatiladi.