Mustaqil ish mavzu: Тарих фалсафаси ва фалсафа тарихи уйғунлиги


Историософик билимлар шаклланишининг тарихи



Download 147,5 Kb.
bet2/10
Sana23.02.2022
Hajmi147,5 Kb.
#141118
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
4 Тарих фалсафаси ва фалсафа тарихи уйғунлиги

Историософик билимлар шаклланишининг тарихи
арихни фалсафий англаш жиддий тадрижий ривожланишни кечирди. Қадимги Шарқда тарих табиатдаги нарсаларнинг ва йил фаслларининг алмашинуви каби абадий ўз ҳолига қайтиш жараёни сифатида талқин этилган. Масалан, Қадимги Ҳинд фалсафасида ҳаётнинг ҳаракати абадий шаклда бориши (сансара) таълимоти ва у билан боғлиқ кишиларнинг у ёки бу қилмишлари учун бериладиган мукофотнинг муқаррарлиги сифатида карма қонунининг мавжудлиги хақидаги ғоялар муҳим аҳамият касб этади.
Қадимги Юнонда, хусусан, Гераклит таълимотида анъанавий шаклда тарихнинг даврий парадигмаси биринчи бор ўз ифодасини топди. Унга кўра тарих айланма шаклда ҳаракат қилиб, доимо ўзининг дастлабки ҳолатига қайтади. Ўрта асрларда тарихга диний, теологик қараш ҳукмрон эди. Тарихий жараённинг ибтидоси сифатида оламнинг Худо томонидан яратилиши ғояси қабул қилиниб, тарихни ҳаракатга келтирувчи асосий куч илоҳий абадий вужуд ҳисобланган.
Маърифатпарварлик давридан бошлаб тарих динамикасининг сабабини ташкил этувчи асосий қонун сифатида тараққиёт ғоясидан фаол фойдалана бошланди. Француз маърифатпарварлари Дидро, Вольтер, Даламбер ва бошқалар тараққиёт йўналишининг намоёндалари эди.
Жан Антуан Кондорсе (1743-1794) бу таълимотни ҳар томонлама ишлаб чиқишга ҳаракат қилди. Унинг фикрича, инсон қобилиятлар ривожининг чегараси йўқ, шунинг учун «тарих ҳеч қачон орқага қайтмайди», лекин турли босқичларда тараққиёт турли хил тезликка эга бўлиши мумкин2.
XVIII аср охири ва XIX аср бошларида тарих фалсафаси аксарият ҳолларда ривожланиш тарихи эди. Унинг энг юқори чўққисини Хегелнинг ривожланиш назарияси ташкил этди. Унга кўра, тарих ягона қонуний жараён, ундаги ҳар бир давр қайтарилмас ва ўзига хос бўлиб, инсоният умумий ривожининг қонуний босқичидан иборат. Тарихий жараён шунингдек, Мутлақ ғоя, Тафаккурни ўзидан-ўзи чексиз ривожланишининг натижасидир. Хегел бутун жаҳон тарихий тараққиётида муайян тарихий халқлар «руҳининг» ҳукмронлик даврлари мавжудлиги ҳақида фикр юритиб, уни қуйидаги 4та босқичга ажратган – шарқ, юнон, рим ва герман даврлари. Хегел шарқ маданиятини жаҳон тарихий тарақиётининг энг қадимий шакли эканлигини эътироф этиш билан бирга, герман маданияти унинг энг сўнгги ва юксак босқичи деган ғояни илгари сурган.
XIX асрнинг 40-йилларида жамият ва унинг ривожланиш тарихига материалистик қараш шаклланган бўлиб, унинг асосчилари К. Маркс ва Ф. Энгельс уни тарихий материализм, деб номлашган. Бунда тарихнинг ривожланишига табиий-тарихий, қонуний жараён сифатида қаралиб, унинг асосини объектив шароитлар, жамият моддий ҳаёти эҳтиёжлари ташкил этади, улар асосий синфларнинг манфаатларида ўз аксини топади ва антогонистик жамиятда синфий кураш орқали намоён бўлади. Хегел ва Маркс тарих фалсафасининг умумий хусусияти шундаки, улар тарихга инсон онги ва иродасидан тамомила мустақил мавжуд, фақат олға қараб ривожланувчи қонуний жараён сифатида қараганлар.
XX асрнинг иккинчи ярмидан тарих фалсафасининг анъанавий муаммолари муайян ижтимоий фанлар тасарруфига ўта бошлади. Шу муносабат билан позитивизм тарих фалсафасининг интиҳоси ва унинг социология билан алмашганини эълон қилди. Айни шу даврда Шпенглер, Тойнби, П. Сорокин ва бошқаларнинг ижодларида тарих ривожига даврий ёндошувнинг янги вариантлари ҳам пайдо бўла бошлади.


Download 147,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish