|
3. IS-LM modelida byudjet-soliq siyosati tahlili
IS egrichizig`iva LM egrichiziginingkesishgannuqtasimilliydaromaddarajasinibelgilaydi. Agar biregrichiziqdasiljishro`ybersa, qisqadavrichidaiqtisodiyotmuvozanatio`zgarishivamilliydaromadtebranishivujudgakeladi. Bu bo`limda biz buegrichiziqlarningkesishishlariqandaysiyosiyo`zgarishlarvaiqtisodiyshokholatigaolibkelishiniko`ribchiqamiz. Qandaytarzda fiscal siyosat IS egrishizig`inisiljitadivaqisqa davrdamuvozanatnio`zgartiradi?
Avvalambor, biz fiscal siyosat o`zgarishlari (davlat xaridlari va soliqlar)qanday qilib qisqa muddat ichida iqtisodiyot muvozanatini o`zgartirishi mumkinligini o`rganishni boshlaymiz.Fiscal siyosat o`zgarishi rejalashtirilgan xarajatlarga ta`sir etishi mumkinligini va shu bilan birga IS egri shizig`iningsilishigqa olib kelishini eslatib o`tamiz.Qanday qilib IS egrichizig`iningdaromad va foiz stavkasiga ta`sir qilishini IS-LM modeli ko`rsatib o`tadi.
Davlat xaridlari sohasidagi o`zgarishlar.Davlat xaridlarini o`sish su`ratini ∆G korib chiqamiz. Keyns chizmasida bizga davlat haridlarihilma-hilligini, ∆G o’sishi daromad o`sish darajasini ∆Y ko`rsatib o`tadi. Shuning uchun 1- rasmda IS egri chizig`io`ng tarafga siljiishi ko`rsatilgan.
1-rasm IS egri chizig'i
IS-LM modelida davlat xaridlari o’sishi.
Davlat xaridlari o’sishi IS egri chizig’ini o’ng tarafga siljitadi. Muvozanat A nuqtadan B nuqtaga ko'chadi
muvozanat A nuqtadan B nuqta tomon harakat qiladi.1-rasmda nima sodir bo`layotganini tushunish uchun, oldingi bobdagi IS –LM modeli - Keyns xochi va likvidlilikafzalliknazariyasiko’ribo’tamiz.
Davlat tovar xaridi va xizmatlari ortganda, rejalashtirilgan xarajatlar ham oshadi.Rejalashtirilgan xarajatlar tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishini rag`batlantiradi va umumiy daromad Y o`sadi. Bu ta`sirKeynsxochidanbizgatanishbo`lishikerak. Likvidlikningafzalliknazariyasidatasvirlanganidek, endipulbozoriniko`ribchiqamiz. Iqtisodiyotdapulgatalabdaromadgabog`liqbo`lganiuchun, umumiydaromado`sishipulmiqdoriniharbirfoizstavkasidao`sadi. Pulgayuqoritalab, muvozanatfoizstavkasinio`sishigaolibkeladi, ammo pulgataklifo`zgarmaydi. Pulbozoridafoizstavkasiqanchayuqoribo`lsa, buo`znavbatidaishlabchiqarishharajatlariningoshishishiga, buesatovarlarnarhiningqimmatlashishigaolibkeladi. Foizstavkalarinigyuqoriligifirmalarninginvestitsionfaolliliginisusayishigaolibkeladi. Bu investitsionfaollikningsusayishiqismandavlattomonidanharidlarnioshirilishibilanqo`llabquvvatlanadi. Gorizontal IS egrichizig`iningogishi, Keynsxochidagidaromado`sishimuvozanatibilantengbo`ladi. IS-LM modelidagimuvozanatmodeliningo`sishimiqdoridaanchako`proqhisoblanadi. Investitsiyalarningsiqibchiqarilishifoizstavkalariningoshishibilanfarqlanadi.
Soliqdagio`zgarishlar.IS-LM modelidagisoliqningo`zgarishi, soliqdagio`zgarishlariqtisodiyotgao`zta`siriniko`rsatganidek, davlatharidlariningo`zgarishi, istisnotarzidasoliqlarvaiste`molharajatlarigata`siretadi. Misoluchun, ko`ribturganimizdek, ∆T soliqlarningkamayishiiste`molchilarniko`proqiste`molqilishlariuchunzaminyaratadivarejalashtirilganxarajatlarningoshishigasababbo`ladi. Keynsxochidagisoliqkoeffitsientishuniko`rsatadiki, ushbuo`zgarishlardaromaddarajasinifoizstavkasini ∆T X MPC/(1-MPC) siyosatinio`zgartiradi. Shuninguchun 11-2 rasmdako`rsatilganidek, IS egrichizig`io`ngtomongakengayibog`ibtushgan. Iqtisodiyotdamuvozanat A nuqtadan B nuqtagasiljishikuzatiladi. Soliqlarningpasayishifoizstavkalarivadaromadningo`sishigaolibkeladi. Yanifoizstavkalarinigosishisababliinvestitsiyalarchiqibketishimumkin, Keynsxochigako`ra, IS-LM modelidadaromadlarkam.
Xulosa
Pul va tovar bozorlari doimiyo’zaro aloqada bo'ladi. Bitta bozordagi o'zgarishlar boshqasida aks etadi. Ushbu bozorlarning o'zaro ta'siri jarayoni IS-LM modeli bilan namoyish etiladi, unda tovar va pul bozorlari yagona makroiqtisodiy tizimning qismlari sifatida namoyish etiladi. IS-LM modeli fiskal va pul-kredit siyosatining iqtisodiyotiga ta'sirini baholashga imkon beradi. Fiskal xarajatlarning ko'payishining oqibatlaridan biri foiz stavkalarining ko'tarilishi bo'lib, bu investitsiyalar va xususiy iste'molning kamayishiga olib keladi. Bandlikning ko'payishi bilan davlat xarajatlarining ko'payishi ishlab chiqarishni ko'payishiga va shu bilan birga narxlar darajasining oshishiga yordam beradi. To'liq bandlik holatida faol fiskal siyosat narxlar darajasining oshishiga olib keladi va talab inflyatsiyasini keltirib chiqaradi.
Pul-kredit siyosati, pul taklifining ko'payishi milliy daromadning oshishiga va foiz stavkalarining pasayishiga olib kelganda eng samarali hisoblanadi. Likvidlik tuzog'ida pul-kredit siyosati qabul qilinishi mumkin emas, chunki u inflyatsiyaga olib keladi. O'tish davri iqtisodiyoti sharoitida, iqtisodiy tartibga solishning bozor mexanizmlari, qoida tariqasida, yetarlicha ishlab chiqilmaganligi va bank tizimida ishlamasligi sababli, pul-kredit siyosati vositalarini tanlash va amalga oshirish yo'nalishlari, muammolari juda qiyin. muhim moliyaviy, tashkiliy va texnologik salohiyatga ega. ... Bundan tashqari, ijtimoiy-siyosiy vaziyatning o'ziga xos xususiyatlari va ishbilarmonlik madaniyati asosan ijtimoiy-iqtisodiy siyosat uchun ham, xususan pul-kredit siyosati uchun ham mumkin bo'lgan alternativalar doirasini, tashkilotning ayrim shakllari va tartibga solish vositalarining samaradorligi (samarasizligi) nibelgilaydi.
O’zbekiston Respublikasining pul-kredit siyosati va soliq-byudjet siyosati ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning umumiy kontekstida amalga oshiriladi va har xil shok hodisalarining oldini olish (yoki minimallashtirish) bilan birga milliy iqtisodiyotni isloh qilish uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilgan. Mamlakatda makroiqtisodiy muvozanatga ta'sir o'tkazish uchun ushbu vositalardan foydalanish hali ham mukammalligidan uzoq bo'lsa-da, so'nggi yillarda ularning samaradorligini oshirish uchun islohotlar amalga oshirilmoqda. Umid qilamizki, O’zbekiston Respublikasi Hukumati va O’zbekiston Respublikasi Milliy bankining malakali va izchil siyosati mamlakat iqtisodiyoti uchun jiddiy yo'qotishsiz global iqtisodiy inqiroz oqibatlarini engishga imkon beradi
Do'stlaringiz bilan baham: |
