1.IS-LM modeli va uning qo'llanilishi Tovar vapulbozoridaumumiymuvozanatgaerishishshartlarivamakroiqtisodiysiyosattadbirlariningbuikkibozorgata’siriniumumlashtiribtadqiqqilish IS - LM modeliyordamidabajariladi.
IS-LM modelibirinchimarta 1937 yildaJ.Xikstomonidankeynsningmakroiqtisodiykontseptsiyasiniizohlash uchuntaklifetildihamda 1949 yilda A. Xansenning “Monetar n6azariya va fiskal siyosat” nomli kitobi nashr qilinganidan so’ng keng yoyildi. Shu sababli bu model Xiks modeli yoki Xiks-Xansen modeli deb ham yuritiladi.I S - LM modeli qisqa muddatli davrga ham tovarlar ham pul bozorida birgalikda muvozanat o’rnatilishi mexanizmini xarakterlaydi. Bundatovarlarbozorideganda ham iste’mol ham investitsiontovarlarbozoritushuniladi. Garchandiste’molvainvestitsiontovarlargatalabturliomillarbilanbelgilansada IS - LM modelidaularbirbutun deb qaraladi. Pulbozoridegandaxazinaveksellarivatijoratqog’ozlariko’rinishidagiqisqamuddatlikreditvositalarinioldisotdimexanizmitushuniladi. Bu bozorniobligatsiyalarbozoridanfarqlashzarur. Pulningobligatsiyalardaifodalangannisbiybahosiobligatsiyalarbo’yichafoizstavkasidir.
IS - LM modeli (investitsiyalar-jamg’armalar, likvidlilikni afzal ko’rish – pul) – yalpi talab funksiyasini belgilovchi iqtisodiy omillarni aniqlash imkonini beruvchi tovar-pul muvozanati modeli”*. AD-AS modelidatovarvapulbozorlariningaloqasie’tiborgaolinganedi. Ya’nitovarlarvaxizmatlarbaholariningko’tarilishipulgabo’lgantalabnioshirishibuesao’znavbatidafoizstavkasiningko’tarilishigaolibkelishi, oqibatdainvestitsiyaxarajatlarivaumumanyalpixarajatlarkamayishi AD-AS modelidako’zdatutilganedi. IS-LM modeli AD-AS modeliniqisqamuddatlidavrgaaniqlashtiradivabumodeldaharikkalabozoryagonamakroiqtisodiytizimningsektorlarisifatidanamoyonbo’ladi. Model busektorlardatarkibtopgansharoitlargabog’liqtarzdafoizstavkasi R bilandaromaddarajasi Y ningmuvozanatlidarajasinibelgilaydi.
Makroiqtisodiyotda AD-AS modeli ishlab chiqarish hajmlari va narxlar darajalarining tebranishlarini hamda ular o’zgarishining oqibatlarini o’rganish uchun asosiy model bo’lib hisoblanadi va boshqa bir qancha modellar AD-ASmodeliningxususiy holi hisoblanadi. AD-AS modeli yordamida davlat iqtisodiy siyosatining turli variantlari tasvirlab berilishi mumkin.Keynsningmakroiqtisodiy muvozanat modeli yalpi talab- yalpi taklifmodelini qisqa muddatli makroiqtisodiy siyosat maqsadlarida aniqlashtirgan bo’lib, uning xususiy holi hisoblanadi. Yalpi talab va yalpi taklif modelidan farqli o’laroq bu modelda narxlar darajasi va ish haqi o’zgarmas miqdorlar hisoblanadi. Ayni shu sababga ko’ra tovar moddiy zaxiralarining o’sishi qisqa muddatda makroiqtisodiy muvozanatga erishishni belgilovchi omil bo’ladi.
Ishlab chiqarishning kamayishi natijasida mumkin bo’lgan yo’qotishlarning oldini olish uchun jami talabni tartibga solib turadigan faol davlat siyosati zarur. Shuning uchun ham Keynsning iqtisodiy nazariyasini ko’p hollarda jami talab nazariyasi deb yuritiladi. Jami talab komponentlari, ayniqsa investitsiyalarning o’zgarishi makroiqtisodiy beqarorlik sabablaridan biridir.
Narxlarning muvozanatli darajasi deganda shunday narx darajasi tushuniladiki, unda yalpi talab va taklif hajmi bir-biriga mos kelishi yoki teng bo’lishi kerak.
IS egri chizig`i bozordagi tovar va xizmatlar muvozanatini aks ettiradi, LM esa bozorda real pul qoldiqlar muvozanatini aks ettiradi, buning natijasida, qachonki narx darajasi belgilangandagina IS-LM birgalikda foiz stavkasi va milliy daromad qisqa vaqt ichida ishga tushirilishini aniqlaydi. O`znavbatida IS-LM modelining 2 muhimmasalalarinitahlilqilishzarur.
Birinchidan, milliydaromadningpotentsialo`zgarishlarsababiniko`ribchiqmoqlozim. Biz milliydaromado`zgarishisalohiyatisabablarininazadatutganholda IS-LM modeliningqandayekzogeno`zgaruvchanholatlari (davlatxaridi, soliqlarvapulta`minoti) berilgandanarxdarajasining endogen o`zgaruvchan (foizstavkasivamilliydaromad) ta`siriniko`rishimizmumkin. Shuningdek, tovarlarbozorida (IS egrichizig`i) vapulbozori (LM egrichizig`i) bo`yichaturliqisqamuddatlikfoizstavkasinivamilliydaromadgaqandayta`sirqilishiniko`ribchiqishkerak.
Ikkinchidan, IS-LM modeliningjamitalabvajamitaklifmodelibilanmoslashishiniko`ribchiqishzarur. Shu jumladan, biz IS-LM modeliningjamitalabyig`indisinivao`rninitushuntirishnazariyasinita`minlabberamiz. Bu yerda biz o`ztahminlarimiznisusaytirishimizvabelgilangannarhlardarajasiniva IS-LM modelidaginarxlaridarajasinivamilliydaromado`rtasidagisalbiymunosabatninazardatutganholdako`rsatishimizkerak. Model bizgayanajamitalabningqandayyonalishdakengayishiniaytibberishimumkin.
