Мустақил иши мавзу: Мирзачўл минтақаси

т 14J J&4. 12,2 ш

Download 350,5 Kb. bet 9/14 Sana 13.06.2022 Hajmi 350,5 Kb. #666263

Bog'liq
9-10 ИҚТС-19 Мирзачўл минтақаси (4) (2)

Bu sahifa navigatsiya:

• Минтақа хўжалиги ва унинг таркиби.
• СИРДАРЕ ВИЛОЯТИ ИКТИСОДИЙ КАРТА

т 14J	J&4. 12,2	ш 18,5
-6,3
2	Ширин ш.	19.6 27,6	41 5,1	141 22,5	151 17.8	15,4	и -4,2
3	Янгиер ш.	22.6 27,5	1£ 7,3	Ш 20,2	242 20,1	ПА 21,0	^3 -0,9
	туманлар:
1	Боевут	21.8 23,4	4,5 4,6	ПА 18,8	12 6,7	Li 8.4	01 -1.7
2	Гулистон	21.8 24,8	5,2 5,7	JA6 19,1	12	2d	31 -2,0
3	Мирзаобод	24,1 25,3	3.8	ш 21,5	ш 6.3	11,3	=PJ. -5,0
4	Околтин	23.6 23,3	19 3,5	ПА 19,8	ПА 9,5	ш 14,9	-5,4
5	Сайхунобод	2L3 25,5	12 4,5	ПА 21,0	&2 4.2	2А 11.5	11 -7,3
6	Сардоба	24,3	31 4,1	Ж9 20,2	61 7,4	6,4 11,9	0А -4,5
7	Сирдарё	20.3 24,4	15 6.5	Ш 17,9	и	9А 14,1	=0J -5,1
8	Ховос	21,9 26,0	4^9 4,6	Ш> 21,4	21 6,4	8,6 10,8	£2 -4,4

Изоҳ; каср суратида 2013 йил, махражида 2008 йил маълумотяари келтирилган. Жадвал Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотяари
асасида тушлган.
Вилоятда 72,2 минг қишлоқ аҳолиси тўғридан-тўгри "шаҳарлик" бўлди. Бу хусусда Оқолтин тумани пешқадам (25,3 минг киши), Сирдарё ва Сайхунобод туманлари ҳам "янги" шаҳарликлар бўйича бирмунча олдинда. Лини пайтда, Ховос, Сардоба туманларида бирорта қишлоқ аҳоли пункта бундай мақомга сазовор бўлмаган. Таъкидлаш ўринлики, янги агрошаҳарлар сони Сирдарё вилоятида унча кўп эмас; бу борада у Қоракалпоғистон Республикаси билан биргаликда (11 та) мамлакатимизда охирги ўринларни бўлиб олишган (27-жадвал).
Сирдарё вилоятида 260 та қишлоқ аҳоли пункти мавжуд - бу республикамизда энг паст ракам ҳисобланади. Ҳар бир қишлокка ўртача 1560 киши тугри келади. Кўриниб турибдики, вилоят қишлоқ жойлар
географияси ва демографияси кўпрок ўртача катталикдаги аҳоли манзилгоҳлари борлиги билан тавсифланади (республикада бу кўрсаткич 1250 киши атрофида).

Вилоят қишлоклари унча катта бўлмасада, уларнинг ташқи кўриниши, архитектура ва ободончилиги, ижтимоий инфратузилма билан таъминланганлиги мамлакатимизнинг кадимги ўзлаштирилган минтакаларидан ўзларининг ижобий хусусиятлари билан тубдан фарк қилади. Чунки, улар аввалбошданок махсус режа, шаҳарсозлик қоидаларига риоя қилинган қолда курил ran.

Минтақанинг ижтимоий-иктисодий жихдтдан сует ривожланганлиги унинг урбанистик таркибида ҳам ўз аксини топган. Вилоятда бирорта катта, яъни "юзминглик" шаҳар йўк ва бу борада у республикамиз геосиёсий тизимида ягона ҳисобланади. Ҳатто вилоят маркази хдм бу даражага етиша олмаган. Гулистон шаҳрида 84,7 минг, Янгиерда 38,2 минг, Ховос шаҳарчасида 28,0 минг аҳоли бор. Қолган шаҳар жойларнинг ҳар бирида 20 мингдан оз аҳоли яшайди. Демак, вилоятнинг урбанистик "пирамидаси" жуда сует ривожланган ва унинг поғоналари тўлиқ эмас. Бу зса, ўз навбатида, ишлаб чикариш ва аҳолини ҳудудий ташкил этишнинг, уларнинг ҳудудий мужассамлашув даражасининг ўзига хослигидан далолат беради; аҳоли нисбатан зич жойлашган қишлоқ ва шаҳарлари зса унча катта эмас. Эьтироф этиш зарурки, вилоят аҳолиси ўз моҳиятига кўра бошқа ҳудуд аҳолисига Караганда ўзининг юкори даражада тадбиркорлнги билан ажралиб туради.
Сабаби, у миграция окибатида шаклланган, миграция зса селектив, яъни 'танловчанлик", "териб олиш" хусусиятига эга.
Вилоят аҳолисининг кўпмиллатлилиги ҳам кисман шу демографии омилларга боглик. Бу ерда ўзбеклардан ташкари, қозок, тожик, рус, татар ва бошка миллат вакиллари яшайди. Ўзбеклар жами аҳолининг 77,3 фоизини, тожиклар 9,3, козоклар 1,8, кирғизлар 2,1 фоизини ташкил килади (2013 и.).
Меҳнатга лаёқатли аҳоли сони 2013-йилда 448 минг, иктисодиётда банд бўлганлар 342 минг киши (2001 йилда 246 минг) ни ташкил этган. Уларнинг 3/5 кисмига яқини моддий ишлаб чикариш соҳаларида, шу жумладан, саноатда - 8,9 %, қишлок ва ўрмон хўжалигида - 46,3 %, транспорт ва алокдда - 5,4 %, курил и шла - 6,3 %, савдо ва умумий овкатланишда - 7,2 % хизмат килишади. Номоддий соҳалар ичида бу борада таълим, маданият, санъат ва фан, соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия ва ижтимоий таъминот бирмунча кўзга кўринарли кўрсаткичларга эга.
Бир йилда 40-42 минг атрофида янги иш ўринлари яратилади. Уларнинг катта кисми кишок жойларга тўгри келади. Кичик бизнес ва тадбиркорлик соҳасида сўнги йилларда 25-27 минг янги иш ўринлари ташкил этилмокда.
Минтақа хўжалиги ва унинг таркиби. Сирдарё" вилоятида ишлаб чикариш кучлари, бошқа худудлардан фарқ килган ҳолда, асосан бир аср доирасида шакллана бошлаган. Ҳозирги вақгда у кўпрок қишлоқ хўжалигига ихтисослашган район ҳисобланади. Вилоят ялпи ҳудудий маҳсулотининг 41,7 фоизини қишлоқ хўжалиги беради. Агроиқтисодиетнинг бундай катта улуши бўйича Сирдарё Сурхондарё вилоятидан кейинги иккинчи ўринда туради. Саноат ишлаб чиқаришининг хиссаси Жиззах, Сурхондарё, Хоразм ва Наманган вилоятларидан юқори, курилиш ҳам худди шундай ўртача мавкега эга.
Бошка вилоятлар қаторида бу ерда ҳам кичик бизнес ривожланиб бормокда. У 2013-йилда ялпи ҳудудий махсулотнинг 84,1 фоизини таъминлаган. Бу республикада энг юкори кўрсаткич. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик минтақа иктисодиётининг турли тармоқларида ҳар хил ривожланган. Жумладан, у саноат маҳсулотининг 36,8 %, кишлоқ хўжалиги маҳсулотининг 99,4 фоизини беради. Қурилишда КБ нинг улуши анча катта - 86,4 %; иктисодиётда банд бўлганлар таркибида ҳам унинг ҳиссаси - 78,7 %, чакана савдода эса пастроқ. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик (улар таркибига кичик корхоналар ва микрофирмалар киради) ҳудуд экспортининг 3-4 фоизини беради. Ушбу сектор субъектларининг умумий сони 6549 (фаолият кўрсатаётгани 5732)та, уларнинг деярли аксариятини микрофирмалар ташкил қилади.


СИРДАРЕ ВИЛОЯТИ ИКТИСОДИЙ КАРТА

Вилоят ҳудудлари доирасида ҳам КБ анча тафовутларга эга. Масалан, Янгиер ва Ширин шахарлари, Мирзаобод туманида 81 -97 % саноат маҳсулоти КБ корхоналарида ишлаб чиқарилади. Энг паст кўрсаткичлар Оқолтин, Гулистон ва Сардоба туманларида кузатилади. Қишлоқ хўжалигида кичик бизнеснинг мавкеи айниқса Оқолтин, Сайхунобод, Мирзаобод, Гулистон туманларида баланд - 100 %. Қурилиш ишларида бу кўрсаткичлар Боёвут ва Оқолтин туманлари хамда Янгиер шаҳрида 99 %, унинг нисбатан паст даражаси Ширин шаҳри ва Сидарё туманида қайд этилгаи.

Маълумки, иқтисодиёт тармокларини ривожлантиришда инвестиция катта аҳамиятга зга. 2013-йилда Сирдарё вилоятига республика жами инвестиция ҳажмининг 2,3 фоизи киритилган. Бу эса худудда қурилиш ишларини амалга оширишга хизмат қилади. Минтақада кўрилаётган йилда олиб борилган қурилиш ишларининг хажми мамлакат умумий кўрсаткичларига нисбатан 1,5 фоизини ташкил қилган. Шу ўринда таъкидлаш жоизки, юқоридаги ҳар икки кўрсаткич ҳам реегтубликада энг паст микдорлардир. Саноат бўйича вилоят Хоразм билан бир даражага эга бўлса, курилиш ишларида энг охирги ўринда туради.
Саноати. Юқорида кайд этилганидек, Сирдарё вилоятида саноат унча ривожланмаган, унинг тармоклари ва ҳудудий таркиби ҳам мукаммал кўринишга эга эмас. Вилоятда фаолият кўрсатаётган саноат корхоналарида 2013-йилда 9,5 минг киши банд бўлган. Саноат ишлаб чиқаришининг тармоқлар таркиби қуйидагича: машинасозлик ва метални қайта ишлаш -0,9%, қурилиш материаллари саноати - 1,9 %, ўрмон ва ёгочни қайта ишлаш -0,4 % ва ҳ. к. Енгил саноат (асосан, пахта тозалаш заводлари) жами саноат маҳсулоти ҳажмининг 56,1 фоизини таъминлайди, озиқ-овқат саноати - 25,6 % ва ун-ёрма, омихта ем 11,0 фоизини беради. Бошқа тармоқлар орасида фармацевтика соҳасининг улуши кўпроқ.
Саноат махсулоти турлари ҳам унча бой эмас; вилоят саноати, асосан, минтақанинг ихтисослашган тармоғи-қишлоқ хўжалиги, аниқроғи, пахтачилик билан чамбарчас боғлиқ. Жумладан, курилиш материаллари ва дон маҳсулотлари ишлаб чикзриш (Янгиер), пахта тозалаш (қишлоқ туманлари марказларида), ёғ ишлаб чиқариш (Гулистон шаҳри) кабилар айни шу етакчи тармок билан биргаликда алоҳида ишлаб чиқариш мажмуасини шакллантиради. Ширин шаҳридаги Сирдарё ИЭС республикамизда энг йирик электр станцияси ҳисобланади.
Муҳим саноат маҳсулоти турларидан бир йилда 11,9 минг метр куб микдорида йигма темир бетон конструкциялар ва тайёр бутомлар (2009-йилда 3,2 минг метр куб), 12,1 минг куб метр бетон маҳсулотлари ишлаб чиқарилади. Шунингдек, 2010-йилда 75 минг тоннага яқин пахта толаси, 550 минг кв. метр атрофида нотўқима материаллар, ҳар хил дори-дармонлар ва мебель, 43 минг т. омихта ем, 3792 минг дона трикотаж
махсулотлари, 10 минг т. ўсимлик ёғи, 38,7 минг т. ун тайёрланган, 900 тонна балиқ овланган. Халк истеъмол молларининг 3/4 қнсми озик-овкат маҳсулотларига тўғри келади, вино-арок ва пиво ичимликлари улуши 8,6 %. Асосий истеъмол товарларидан 31 минг шартли банка атрофида мева-сабзавот консервалари, 4,7 минг тонна гушт ва гўшт махсулотлари, 13,3 минг тонна сут етиштирилади.
Саноат географиясида Гулистоннинг ҳиссаси 13,6 %, Янгиер шахриники - 3,2 %. Қишлоқ туманлари орасида бу иқтисодиёт тармоғи айникса Сирдарё туманила яхши ривож топган - 33,2 %. Бу ерда Хитой Халк Республикаси билан ҳамкорликда курилаёгган "PENG SHENG" қўшма корхонаси катта ахамиятга эга. Сайхунобод туманининг хиссаси 12,7 %, Оқолтин, Гулистон, Боёвут туманларининг улушлари хам кўзга ташланади. Нисбатан паст кўрсаткичлар эса Ховос хамда Мирзаобод туманида кузатилади. Халқ истеъмол молларини ишлаб чикаришда ҳам худудий тафовутлар деярли шундай; уларнинг 45,6 фоизи Сирдарё тумани, 16,4 фоизини Гулистон шахри беради. Шунингдек, Сайхунобод туманининг мавкеи хам бирмунча юкорироқ (17-илова).
Вилоят саноатининг худудий ташкил килинишида Гулистон шахрини саноат маркази сифатида ажратиш мумкин. Шунингдек, Сирдарё, Янгиер шахарлари хам худди шундай макомга эга. Бу шахарларда минтаканинг йирик саноат корхоналари: ёғ-мой ва курилиш материаллари корхоналари жойлашган. Ахоли сони бўйича бирмунча кичик саноат марказлари каторида Ширин ва Бахт шаҳарлари туради. Юкоридагилардан ташкари, Сирдарё шахридаги сут заводи ва курилиш материаллари корхоналари, тиббиёт сохалари учун момиқ-пахта, дока, бинт, дори-дармонлар ишлаб чиқарувчи корхоналарни хам қайд этиш жоиз.
Умуман олганда, Сирдарё вилоятида гарчи саноат ишлаб чиқариши яхши ривожланмаган бўлса-да, бу ерда ушбу тармоқнинг жуда катта корхоналари барпо этилган. Бу эса бозор муносабатлари ва минтақалар иқтисодий мустақиллиги шароитида бирмунча қийинчиликлар туғдиради. Масалан, Гулистон шахрида ўтган асрнинг 70-йилларида курилган ёғ-мой комбинатининг лойиҳа куввати 1 суткада 1200 тонна пахта чигитини кайта ишлашга мўлжалланган, бундай хом ашё эса бугунги кунда вилоятнинг ўзида мавжуд эмас. Худди шундай, бир вактлар пахта хом ашёсини кайта ишлаш учун етиштирилган пахта бошка вилоятларга, хатто Фарғона водийси пахта тозалаш заводларига жўнатилар эди, энди эса вилоятнинг ўзида ишга туширилган пахта тозалаш заводларига хом ашё озлик килади. Шу қаторда, минтакада курилган йирик саноат корхоналарининг, жумладан Сирдарё ИЭС нинг атроф-муҳитга экологик таъсирини хам инкор этиб бўлмайди.

Download 350,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: