bo‘lgan. Biroq 1937 yildan keyin xuddi birov buyruq berganday, Mustafo Cho‘qay nomi matbuot sahifasidan butunlay o‘chib ketadi, go‘yo bu odam, umuman, hech qachon yashab o‘tmagandek, uning to‘g‘risida lom-mim deyilmaydi. Faqat 1985 yildan keyingina olim haqidagi gaplar yana tiklandi, biroq bu gal yangi asosda, yangicha munosabat bilan tiklandi; ba’zi asarlari matbuotda e’lon qilina boshlandi. bo‘lgan. Biroq 1937 yildan keyin xuddi birov buyruq berganday, Mustafo Cho‘qay nomi matbuot sahifasidan butunlay o‘chib ketadi, go‘yo bu odam, umuman, hech qachon yashab o‘tmagandek, uning to‘g‘risida lom-mim deyilmaydi. Faqat 1985 yildan keyingina olim haqidagi gaplar yana tiklandi, biroq bu gal yangi asosda, yangicha munosabat bilan tiklandi; ba’zi asarlari matbuotda e’lon qilina boshlandi. Mazkur ish Mustafo Cho‘qay haqidagi ilk maqola. Afsuski, qo‘limda uning chet ellarda bosilgan ko‘pgina kitoblari va tadqiqotlari yo‘q. Shunday bo‘lsa-da, Mustafo Cho‘qayning Turkiyada bosilgan «1917 yil xotira parchalari» degan kitobi hamda unga bag‘ishlangan albom asosida va gazetada chop etilgan «Turkiston Sho‘rolar hokimiyati davrida» degan maqolaga suyanib, uning hayot yo‘li va ijtimoiy-siyosiy qarashlari to‘g‘risida fikr yuritmoqqa jazm qildim. Shoyadki, Turkiston mustaqilligining atoqli kurashchisi sifatida dong taratgan yurtdoshimiz haqida ilk tasavvur beruvchi bu maqola bugungi o‘zbek kitobxonlari uchun foydadan xoli bo‘lmas. Mustafo Cho‘qay 1890 yilning 17 yanvarida (bu yerda tug‘ilgan kun sanasi eski hisobda keltirilmoqda) Oqmachit shahrida tug‘ilgan. Oqmachit hozir Qizil O‘rda viloyatining markazi. XIX asr o‘rtalarida bu shahar Qo‘qon xonligiga qarar, uning chegarasida joylashgan ovloq bir qal’a hisoblanardi. Olmaotada istiqomat qiluvchi rus zabon yozuvchi Anov «Oqmachit» romanida bu shaharning rus qo‘shinlari tomonidan ishg‘ol qilinishi voqealarini batafsil hikoya qilgan. Cho‘lpon ham «Kecha va kunduz» romanida Oqmachitga doir latifanamo bir gapni keltiradi. ishg‘ol qilinishi voqealarini batafsil hikoya qilgan. Cho‘lpon ham «Kecha va kunduz» romanida Oqmachitga doir latifanamo bir gapni keltiradi. Roman qahramonlaridan biri Noib to‘ra Miryoqubga deydi: «…Senlarning Xudoyorxoningga «o‘rislar Oqmachitni olib qo‘ydi» deganlar. Xudoyorxon «u yurtim necha kunlik yo‘lda?» deb so‘ragan, «bir oylik yo‘lda» deganlar. «Unday bo‘lsa, menga unaqa olis yurtning keragi yo‘q. Olsa olabersin» degan…» (Cho‘lpon. Yana oldim sozimni. G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, Toshkent—1991, 144-bet.)
Do'stlaringiz bilan baham: |