Mustafo Cho`qay

Ma’lumki, 1917 yildan keyin bolsheviklar barpo etgan yo‘qsullar hukmronligi saltanatida hukmron mafkura faqat bir maqsadga— yangi tuzumni har jihatdan oqlash

va ulug‘lashga xizmat qildi. Bu yo‘lda u har qanday vositalardan, hatto zo‘ravonlikdan ham, oshkora yolg‘on, surbetlarcha soxtakorliklardan ham qaytgani yo‘q. Hukmron mafkura, ayniqsa, bolsheviklarning milliy siyosatini «ulug‘lashda» zo‘r jonbozlik ko‘rsatdi. «Oktyabr o‘tmyshda ezilgan xalqlarni ozodlikka olib chiqdi, ular ulug‘ og‘amizning yordami bilan baxtiyor hayot qurdilar, ular o‘tmishda xor va qashshoq edilar, faqat sovet davridagina madaniyatli, farovon turmush kechira boshla-dilar, buning uchun ular

va ulug‘lashga xizmat qildi. Bu yo‘lda u har qanday vositalardan, hatto zo‘ravonlikdan ham, oshkora yolg‘on, surbetlarcha soxtakorliklardan ham qaytgani yo‘q. Hukmron mafkura, ayniqsa, bolsheviklarning milliy siyosatini «ulug‘lashda» zo‘r jonbozlik ko‘rsatdi. «Oktyabr o‘tmyshda ezilgan xalqlarni ozodlikka olib chiqdi, ular ulug‘ og‘amizning yordami bilan baxtiyor hayot qurdilar, ular o‘tmishda xor va qashshoq edilar, faqat sovet davridagina madaniyatli, farovon turmush kechira boshla-dilar, buning uchun ular

Ancha-muncha odamlar bu yo‘ldan borib, mansab pillapoyalaridan ko‘tarildilar va soxta shuhrat egalariga anlandilar. Bugun bularning hammasi yolg‘on bo‘lib chiqdi. O‘sha «fosh etilgan», urilgan, so‘kilgan sovetshunoslarning ko‘p gaplari to‘g‘ri ekan — ular chetdan turib, Turkistonning zavolli ahvoli, achchiq taqdiri to‘g‘risida bizga qaraganda to‘g‘riroq va teranroq fikr yuritishgan ekan. Zamon o‘zgardi, katta qiyinchiliklar, talafotlar evaziga bo‘lsa hamki, oshkoralikka erishdik, asta-sekin so‘z erkinligi kirib kelyapti. Bugun Vali Qayumxon, Boymirza Hayit, Buloqboshi, Temirxo‘ja kabi o‘zbek muhojirlarining nomini bemalol tilga oladigan, asarlarini chop etadigan bo‘lib qoldik. Hatto o‘zbek yozuvchilarining so‘nggi qurultoyida Boymirza Hayit yozuvchilar uyushmasiga qabul qilindi. Ana shu muhojirlar safida Mustafo Cho‘qay alohida o‘rin tutadi.