Musiqa nazariyasi

reprizasiz ikki qismli shaklda 
ikkinchi qism yangi mavzudan, ba’zida oldingi 
materialning sezilarli darajada о‘zgartiriligan (kо‘pincha rivojlov)rivojidan
boshlanib, shaklning oxirida esa boshlang‘ich rivojga о‘xshaganligi bilan 
xarakterlanadi. 
Reprizali ikki qismli shakl 
— ikkinchi qism birinchi qism reprizasining 
takrorlanish (kо‘pincha kulminatsiyada) bilan boshlanishi orqali tavsiflanadi va 
keyin biroz boshqacha usulda murakkablashadi. Bunday shaklni Baxning ijodida, 
shuningdek, yangi, о‘ziga xos jihatlar aks etgan romantiklar asarlarida kо‘rish 
mumkin.
Kamdan-kam holatda, istisno tariqasida, rivojlantirilgan ikki qismli 
shaklning boshqa turi — ikkinchi qismda
 
ba’zida
 
keskin kontrast
(
ziddiyat) hosil 
qiluvchi,
yangi mavzuviy materialni bayon etadigan 
shakl uchraydi:
 
A + B. 
Shunday qilib, rivojlantirilgan ikki qismli shaklning ikkita asosiy turini 
farqlay bilish lozim: 1) A + A (reprizasiz yoki reprizali), 2) A + B (kontrastli). 
4.Qadimiy rivojlantirilgan ikki qismli shakl. 
Klassik uslubgacha bо‘lgan davr musiqa uslubi 
cholg‘u musiqasida
murakkab ikki qismli shakl
 
oddiy ikki va bir qismli shakllar bilan bir qatorda
 
keng 
qо‘llaniladigan bо‘ldi
.
Bax va uning zamondoshlari turkum asarlarining (syuita, partita, sonata) 
ayrim qismlari, shuningdek, fugalardan oldin ijro etiladigan prelyudiyalar odatda 
rivojlantirilgan bir qismli yoki ikki qismli shakllarda yaratilgan. Masalan,”Yaxshi 
temperatsiyalangan klavir”da prelyudiyalar qatori tipik reprizasiz ikki qismli 
shaklda yozilgan (birinchi jildda №24, ikkkinchi jildda № 2, 8, 9, 10, 15, 20, 21). 
Ularning ayrimlarida qismlar bо‘linishi takrorlanish bilan ifodalangan. 
Qadimiy ikki qismli shaklning modulyatsion rejasi klassik sonata shaklidagi 
mavzuviy rivojlanishning modulyatsion rejasiga asos solgan omil hisoblanadi. 
Birinchi qismning oxiri yoki о‘rtasida modulyatssion rivoj yaqin 
tonalliklardan biriga — dominanta tonalligi yoxud parallel majorga tomon 
harakatlanadi. Tonal muvozanat ikkinchi qismning о‘rtasida asosiy tonallikka 
sekin-astalik bilan qaytib kelishi orqali qayta tiklanadi va uning yakunida 
mustahkamlanadi. 

---

76 
Asosiy tonallikka bunday qaytish reprizani hosil qilmaydi va ikki qismli 
shaklni uch qismli shaklga aylantirmaydi, sababi, repriza —eng avvalo, dastlabki 
mavzuviy materialning ekspozitsion bayoni holatiga qaytishni nazarda tutadi.