Musiqa nazariyasi

 
10-mavzu. OPERA,ORATORIYA, KANTATA 
1.Umumiy tavsif. 
Opera
. Musiqa, matn va sahna harakatlari bilan birlashtirilgan murakkab 
sintetik asar 
opera 
deb ataladi. Operada musiqa nafaqat she’riyat qoidalari, balki 
mazkur asarning sahna dramaturgiyasi xususiyatlari bilan bog‘liq bо‘ladi. Musiqa 
opera asosi sanaladi. Opera xarakteri musiqa dramaturgiyasi qonunlari bilan 
belgilanadi. 
 
Opera – musiqaning barcha kо‘rinishlari : solo, ansambl va xor bо‘lib 
kuylash, raqs, harakatlarga cholg‘u jо‘rligi, mustaqil cholg‘u musiqasi kabilar о‘z 
ifodasini topgan musiqiy asarning yagona turidir.
Opera idrok etishning davomiyligiga kо‘ra cholg‘u musiqasining barcha 
turkumli shakllaridan ustunlik qiladi.
 
Opera matni
libretto 
deb yuritiladi. Libretto – musiqa asari talablariga 
moslashtirilgan 
dramatik 
asarni 
qayta 
ishlash 
natijasida 
yaratiladi 
(Chaykovskiyning “Yevgeniy Onegin” operasi librettosi Pushkinning she’riy 
romani asosida yozilgan). 
Opera, ma’lum syujetga asoslangan har qanday sahna asari kabi, akt (parda), 
kartina (kо‘rinish), sahnalarga bо‘linadi. Opera asari yaxlitligiga, avvalo, sof 
musiqiy vositalar hisobiga erishiladi. Yaxlitlikni yaratishda takrorlar va bir yoki 
bir necha asosiy musiqiy mavzuni rivojlantirishning turli usullari asos bо‘lib 
xizmat qiladi..
Bunday mavzular hamma vaqt ishtirokchi shaxslar tavsifi bilan bog‘liq va 
leytmotiv
, 
leytmavzu
, 
leytxarakteristika
deb ataladi.
Opera ichidagi pardalar boshqa syujetli sahna shakllari pardalari 
bо‘ysunadigan qonunlar bо‘yicha о‘zaro nisbatlanadi: syujetni, asosiy 
qatnashchilar 
xarakteri 
va 
ularning 
о‘zaro 
munosabatlarini
ekspozitsiyalash(kо‘rsatish) birinchi aktda rо‘y beradi, yechim oxirgi aktda, 
voqealar va xarakterlar rivoji о‘rta pardada.
Musiqiy dramaturgiya asosida, odatda, ikki musiqiy obraz konflikti 
(ziddiyati) yoki ularni qarama-qarshi qо‘yish yotadi, bu intonatsion 
dramaturgiyada – asarning asosiy elementlari tо‘qnashuvi va rivojlanishida о‘z 

---

111 
aksini topadi. Operaning ta’sir kuchi aynan musiqiy dramaturgiya keskinligi bilan 
belgilanadi.
Istalgan turkumli musiqiy asarda bо‘lgani kabi operada ham kо‘plab alohida 
kulminatsiya (mazkur sahna, vaziyat, nomer va h.k. uchun kulminatsiya) bо‘lishi 
mumkin. Asarning umumiy kulminatsiyasi (avji) kо‘p hollarda operaning sо‘nggi
kо‘rinishlaridan (kartina) biriga tо‘g‘ri keladi.