Муратбай нызанов ашык

Генжемурат екеум из кай нагадан корка-корка барсак, уйинде
жок. Ж ум ы с адам ы , «кызым кетти екен» деп аза кийип
отырама? К еткенде бир жауга кетип пе? Кэрекеннин мине
деген ж игити! Х э с с е н и й, ш еш ем мени ертерек тууганда
езим -ак тийип алар едим,
Апам шыдамай кулип жиберди.
— Хэй, таппайтундн гэпин жок, сенин!
— Рас тэ! С он д ай ж игит тапсан, кос коллап узат 
кызынды! Кдйнагамыз сол жоктан жок, тап жатарга таман 
келди. Енди болмаса азанда келермиз деп турыуга кайымла- 
сып отыр едик. К эйткен менен кыз бала барган жерин 
кууантып, кеткен жерин сууалтып кетеди 
fo
. Бизин aFaM мен 
узатылранда жылакан екен. Апам зорка койдырган, «еркек 
адам жыламас болар» деп. Перзентрой, не деген менен. 
Сондай, кайнакамыздын да жузи солгын еди.
Бизид Генжемурат яр дегеннен кдлай айтардьщ есабын 
таппай бираз отырды. Екеуи институттын, жумыслары 
хаккында сейлестиме-ау... Институт бир жакка кашама деп 
тыпыршылап отырман ишимнен.
— Мэдияр aFa, — деди бир уакта бизин киси. — Балалар 
бахытлы болсын! Кыз бала тубинде кетеси нашар.
Кайнага тым-тырыс калды.
— Кетеси нашар екенине сезим жок, — деди ол элле 
немирден сод. — Тек бир «халык душпаныныд баласы» 
деген аты бар дэ! Жаксы тамга емес ол ким-кимге де. Онын 
устине мен жууапкерли жумыстады адам болсам...
— Ага! — Генж емурат кайнаранын дыккатын езине 
к а р а т к а н ш а у н д е м е й турды . Г эп и н и н изин жалгай 
бермегеннен кейин ол бурылып бизин кисиге кзрады.
— Ежов елди! С талин елди! Берия елди! Менинше 
«халык душпаны» деген TaMFa да солар менен бирге кемилди. 
Хэзирги басш ынын гэпин кунде еситип журсед 
fo
: 
Мэкке 
егин дейди, егейик! Хохольлардыд кейлегин кийин дейди. 
К ийейик! 0 з и ж а м а н -э м к вй л ек емес, каракалпактын 
нагысына уксайды екен! Енди мойнынызды кетерин aFa! 
Бул сизге жараспайды! Биз сизге кутлы болсын айтайын деп 
келдик!
Ол киси ж араты лы сы нан жудэ катал болса да, бизид 
Генжемураггы катты сыйлайтурын еди Бунын билиминс
53

---

теси йин калады. Гейде телеф оннан бир н эрселердин жен- 
ж осары н с о р а п а т ад ы . С о н н а н к е й и н б и з и н к и с и де 
ерки н си п кеткен . Т и л и н и н уш ы н а к ел ген г э п т и иркид 
оты рмайды . Усы ретте де с е й т и п , д э л д е н дууры койьщ 
салганы еди. Тагы к и с и с и н м актап аты р д ем е. Онбаган 
катынлар ол, кези жокта куйеуин гэреметлейтугын! Жаксы 
хаял езинен бурын куйеуинин абырайын ойлайды . М ен-эм 
сондай жаксы хаяллардын катары на киретугын шыгарман.
Т илеухан ап а е з и н - е з и м а к т а га н у а к т а , с э л рольге 
киргендей ыргатылып, мазатланып койды.
— Сэнем! — деди сейтип кайнага ш еш ем ди шакырып. 
Ш ешем жетип келди. — Не писирип атырсац?!
— Кешеги газдын биреуин астым. П исип турыпты, хэзир 
гуртигин ийлеймен!
— О ган д е й и н а н а т е н т е к с у у ы н н а н е к е л . М ен и д
курорттан а п к ел ген л ер и м н ен ш ыгар! М ы н а Генж емурат 
маран урысып таслады 
f o
, 
Ханзаданын бахты уш ын курттай- 
курттай алмасак болмас!
Эне, соннан кейин хэм м ем издин терим из ж айы лы п сала 
берди. Ш еш ем н и н кууанраны н а й т сан -о , тап таза тускен 
келинш ектей ш акканласы п кетти-э! Е ркекти н эдети 
f o
, 
кыз 
к ет се ш е ш е с и н е н к е р е т у г ы н . Б у л -э м с о н н а н к о р к ы п , 
ий н ен и н устинде жургендей боп жур еди.
— Ш еш еси б и рак билмейтугы н ба еди?
— У эй , ауа!.. Ш еш е с и н е а й т п а й т у гы н к ы з б о л а ма?! 
К ы з д ы н б ет и б е р м а н к а р а и а н н а н к е й и н , ш е ш е с и н и н
мийине курт болып тустим 
f o
. 
Тап е зи н ж ен геш и л и к етип 
кермегендей анкаусы райсац!
Апам меннен кы сы ны п дерхэл гепин белди. Ол кимгедур 
женгешилик етти ме, етпеди ме билмеймен 
f o
, 
л еки н , менин 
менен бундай багдарда сей леспейтугы н еди
— Ким еди енди с е й т и п , а к с а к а л ы ц н ы ц к ы зы н алган 
бала?
— Айтгым 
fo
, 
езиндей бир жесир кем п и рди н баласы деп. 
Б и рак, м уш есинде м и н и ж о к ж и ги т -ау . Ж у зл е р и н е н нур 
тамып турады. Куле ш ы рай берип с е й л е й д и , к и си менен 
сейлескенде. Е ркек адам -ем бундай суйким ли болады екен!
О н ы н тери й и п л еу лер и ж э н е м е н и н к е з ал д ы м а сизин 
кел б ети ц и зд и ел ес л ет т и . Т е к а т ь щ ы зд ы а й т ы п ж и берсе
54

---

болды, уэлий боламан да каламан. Динкемди куртып, сизин 
аты-жениниз хаккында сире геп ашпайды. Апам да туурылап 
сорамайды. «Басы ауырмаганнын кудай менен не иси бар»?! 
деп тыпыршып отырман ишимнен. Бир ойым сол жигитти 
сез жок сиз деп мойынлайды, бир ойым буны бийкарлайды. 
«Ол болганда я Э нар кишем, я Нагыйма айтпас па еди, 
«кешемизге келин келди» деп. Демек баска. Сиз емессиз! Сиз 
болмагайсыз! Сол кейинги ойым кеулиме едеуир жубаныш 
багышлайды. Сонда да ез кеулиме езим исенбей, пышыктай 
Тилеухан апаны н аузын анлыйман. Ол мени ынтыктырган 
устине ынтыктыргысы келгендей, сол бир бахытлы жигит- 
тин атын айтпай-ак, эцгимесин узакган айландыра берди.
— Бир куни Генжемурат уйге узын бойлы, арык, сулингер 
бир жигитти баслап келди, -деп дауам етти ол сезин. Жене 
сиз менин к ез алдымда пайда болдыныз.
— Бул бала институтымызга илимий хызметкер болып 
жумыска кели п атыр. Ауылы Шымбайдан. Хожальпын 
кеширип алдырганша уйде болып турады, — деди.
Бизин кисинин ак кекиреклиги сондай, биреуге ыкласы 
кетти ме, перзентлерин былай койып, соган 
FaMxop 
болады. 
Бул балага да тап сондай болды. Дуканнан кол орамал экеп 
берсем:
— Екеуин алмадын ба?— дейди. Тарак алсам да сондай, 
сабын алсам да сол. Тап менин улкен балама айланды койды 
бул жигит. Кызымды айтпайсан ба, Сульиханды, усы бала 
уйден кирип шыккалы кылтынлады да калды. Дестурханнан 
нан алса сызылып келип услайма-ау, аукаттан бир уртлап 
ернин еки марте сыпырама-ау. Бийшара азып-тозып калды, 
сыпайы боламан деп. Элекке кауындай писип турган нашар, 
бир бэле болама деп жаным жок. Куни бойы жумыстаман, 
багып отыраман ба?! Бир куни Генжекеге айтгым.
— Бул бала хожальнын жакын арада кеширип екеле ме, 
я быйыл бизикинде кыслап шьна ма?