Муратбай нызанов ашык

О
б э н
 
этирапында ким 
болганынын кызыгы жок. Ол мази тамашагой! Ол улкен 
адамнын кызы! И см айы лга колын услатып коймайды. 
раррысы «халык душпаны» болган жесир кемпирге келин 
болайын деп журген ж ок ол! Сонда неге Тилеухан оны 
балент жерге асылдырады. «Тен-тени менен» — деп айтпай 
ма? Я ол да буны ермек етпекши болды ма? «Бэленгген 
кулап», биротала кекиреги кайтсын деди ме? Акыры, ол 
Тилеуханга «м аган кы з тауып бер» деген жок 
f o h .
Генжемурат аганын уйине де взлигинен бармаган, ол буны 
коярда-коймай ертип келетугын еди 
fo ! 
Бул жерде кандай 
сыр бар ези? Калалыларра тусинип болмас екен де! Ертен 
биротала институттан шырып кетсе не кылады? Кетсе кетеди 
де! И см ай ы л к е т к е н м енен институт жабыла ма? 
Генжемурат aFaFa жене бир Исмайыл!
Як! Генжемурат aFa ондай адам емес! Ол мени хурмет 
кылады, мени тууысканындай кереди. Мен де дус келген 
Исмайыл ем еспен! М ен илим жолында жанын пидэ 
кылатурын, керек болса максетине ериспегенше тынбайтутн 
кайсар Исмайылман! Соньщ ушын OFaH унаганман. Соньщ 
ушын ол мени касынан калдыргысы келмейди. Еле мен 
езимди таны там ан! Д уньяда канжылым суудай болып 
жасамайман! Я куйдиремен, я тондыраман! Менин менен 
журт есапласатугын болады, мен жемийетке керек адам 
боламан! Х анзада еле м ен и д бул ишки сезимлеримди 
тусинбейди. Барып-барып тусинеди. Оран мен езим ересиуим 
керек. Жигит журегинин не нэрселерге кэдир екенлигин 
анлатыуым тийис.
Исмайыл езин -ези кайрады! 0зине-ези улкен исеним 
жукледи. Енди Ханзададан уялыуды ар керди. Эсте, колын 
ж ы лы сты ры п бары п ш унатай бармагын шунатайына 
тийгизди. Ханзада колын тартып алмады. Сод екинши 
бармак жокарылады, кейин ушиншиси... Исмайыл узын 
бармакдары менен Ханзаданын суйриктей саусакларын 
кысымлады. Ханзада колын тартып алмады, бармакларын 
оныд еркине берди. К,олы, сон ийни оныки болды.
71

---

Спектакль таркаганда кун геугим тусе басларан еди. Олар 
жол бойы ойыннан алран тэсирлерин ортакдаскысы келди, 
Л екин, хеш кайсысы бир-бирине уакыяны жеткерип бере 
алмады. Себеби, олар спектакльди «кормсген» еди.
***
Университет жатакханасы. Кешки инирде 307-белменин 
есиги 
к д р ы л д ы
.
— Кто там? — деген жинишке дауыс еситилди иштен.
Жигит ундемеди. Жене еки мэрте тыкылдатты.
Есик ашылды. Босагада шашлары алтындай сап-сары, 
сулыушык нашар пайда болды. Ол биймезгил есик каккан 
азиат жигитти керип, «алжаспадыныз ба?» дегендей, сораулы 
нэзерде тигилди.
— Вам кого?— деди сон эсте.
— Мне Ханзада нужна!
Кого, кого? — С он барып есине тускен д ей , изине 
бурылды. —Королева! Вам джигит пришёл!
И смайы л Ханзадага ескертпестен келген еди. Оны 
Генжемурат хызмет сапары менен уш кунге колжазбалар 
институтына жиберген. Бурынлары ези кебирек баратурын 
canapFa бул рет оны жумсады.
— «Хэм дайынды кэресен, хэм тайынды уйретип кайта- 
сан» бала, — деп кулип койды Тилеухан женгеси кетеринде. 
— Аганнын билмеси бар ма, уактында жигит болтан 
f o u
!
Хакыйкатында да еки бэне бир себеп пенен жиберди ме, 
яки зэрурлик солай болды ма, кейткенде де, Исмайылга 
Москва сапары улкен кууаныш багышлады. Бир хэпте бурын 
билет алды. Жакынларан сайын кунлер етпей калды. Кунлер 
саатларга бэлинип гибиртикленди. Ханзадага телеграмма 
салыуды ойлады. Лекин, тартынды. Арада еле бир-биреуге 
телеграмма салып хабарлагандай ж акынлык пайда болган 
жок еди. Ким биледи, кандай ойга барады? Бэзеби келе ме? 
Бэлким, кууанар, яки, итибар берместен коя салар. Кдлайда 
«жалайырра жар салмай» бара бергени макул! Усы ретки 
кутип алыуынан онын кеулин анлап алыура болады. Кыз 
сырын билмей турып, сыртынан тон пишиу кыиын.
Босагада Ханзада пайда болды.
72

---

— Ха-ау! — деп ол хэм танланранлыктан, хэм кууанган- 
лыктан кезлери жайнап сала берди. — Сиз бе?
Исмайылдын умити пушка шыкпады. Ол тап усындай 
етип кутип алы уы н кы ялы нан кайта-кайта еткерип 
киятырган еди. И см айы лды н да жузлери кууаныштан 
кубылды.
— Керип турраныныздай мен! — деди кулип.
— Ишке кирин! Тез-тез, тонып калдыныз! Буяктын 
сууьны катты болады.
Кызлар бул аралыкта дэрхэл жыйнакланып алган еди. 
Исмайыл кызлар менен русшалап селемлести. Бир уакытгын 
ишинде белме ишиндегилерди кезден еткерип те улгерди. 
Студентлер жатакханасы. Ортада кишкене стол, уш 
aFain
табуретка, уш кровать, бир шкаф хэм китап койыута арналган 
уш текшели полка дийуалра кагыулы тур. Белме иши азада. 
Бирден танаута урып турран хэр турли етир ийиси бул жерде 
кызлар жасайтурынын есикти ашканнан-ак андатып тур.
— Знакомтесь, мой земляк! — деп оны кызлар Fa таныс- 
тырды.
— Оля! — деп тердеги кыз колын созды. — Из Минска.
— Оксана! Из Крыма!
Бул биринши болып есикти ашкан кыз еди.
— Исмайыл!
— Очень приятно!
— Мне тоже!
Кыска танысьгудан кейин Ханзада табуреткалардын би- 
рин езинин кроватьша жакын койып, Исмайылга мирэт етти.
— Отырын.
— Неге келетурынынызды хабар етпединиз? — деди сон, 
кулимсиреп. Онын жузинде екпелегенлик емес, кэйтип келсе 
де келгенине кууанып турранын анлау кыйын емес еди.
— ©зим... Билесен 
f o
, 
кутилмеген ушырасыуды жаксы 
керемен.
Ханзада кулип жиберди.
— Кутилмеген ушырасыулардан пэнт жеген жок па 
единиз?!
Олар мэс болып кулисти. Оля хэм Оксана булардын не 
хаккында кулисип атырганларын тусинбесе де, кеуилли 
жымыйысып койды.
73

---

Исмайылдын Ханзада менен танысыуы жаздьщ аярында, 
августтын басларында жуз берген еди. Каникул питиуине аз 
кал ган , уакы т дым тьп ы з еди. С оны н ушын Исмайьина 
о н ы н м е н ен хэр бир уш ы расы у рэн и й м ет, coFaH бола 
машакаты да бар еди. Тилеухан да оны хэ дегеннен анасына 
сезди ри п алмау уш ын болар-болм ас нэрсен и сылтаулап 
ш акырып алыуга тартынар, Ханзада болса езлигинен онша 
кеш еге шыга бермес еди. Уакты-уакты Сулыухан менен 
айланып кайтады, бирак, буннан пайда аз. Ол билип ислей ме, 
яки тусинбей ме, квбинесе ортаны Ханзадара бермес еди. 
Сулыуханра ий ин тиресип журиуге И смайыл кысынады. 
Генж емурат арасынан тарты нады , Тилеухан женгесинен 
уялады. «Еме билген козы еки саулыкгы бирден емеди» деп 
ойлауынан кысынады. Исмайыл ондай сууменлеген «козы» 
емес, жууас «козы».
Исмайыл кат a Fa хожальнын кеш ирип экелемен дегенше 
Генжемурат оны дерлик хэр куни уйине тусликке ертип 
келер еди. Барм аска койм айды . Гейде ол туске жакын 
арзымаран бир жумысларды сылтаулап, сорап кетеди.
— Шайра кутип отыраман, — дейди Генжемурат OFaH.
— Улгерсем барарм ан , болмаса ише берин! — дейди 
Исмайыл.
Лекин, ол «улгермейди» Улгермейтурынын Генжемурат та 
бил еди.
— Ж о к ш ы л ы к кы й ы н ! — д еп кояд ы и зи н ен карап. 
— Тезирек баспаналы етиу керек. Болмаса шыдамай кайтып 
кетиуи мумкин. Бундай жигитлерди тэрбиялап шырыу ушын 
кеминде он-он бес жыл керек.
Генжемурат И см айы лды н тарткан турмыс тэшуишин 
ж асльпы н да ези де басы нан кеш ирген еди. Оны аталас 
ж езд еси сонда баласы нд ай етип колы н да тэрбиялады , 
уй ленд ирд и, уй-ж айлы етти. Енди ол усы жаксылыкты 
к и м г е д у р к ай тар р ы сы к ел е р ед и . Ж е з д е с и н и н буран 
мутэжлиги жок, балаларыньщ да! Соньщ ушын ким болсын, 
езиндей бир инсанга, лекин, жэмийетке, елге, халыкка керек 
адамиа кол созыуы тийис. Оньщ кэктен тилегени жерден 
табы л ды . И н сти ту тка ж умыс сорап келген И смайылды 
дэслеп сынап кериу ушын жэрдемшиликке алды. Сон киши 
илимий хызметкер етип кетерди, кейин илимий хызметкер...
74

---

Ол Генжемуратгын. кыялындагы азамат болып жетилисип 
киятыр-
— К,эйним, aFaH, каякта? —деди сырттан acbiFbm кирген 
Т и л е у х а н
бир куни тусленип отырран Исмайылга.
— Ишке кетти, дем алайын деп...
—
Болды, онда тур. Аранды билесен 
f o
, 
тусте ярым саат 
уйыкламаса аукаты синбейди. Ал, саран, соган дейин 
питкеретугын жумыс бар.
Исмайыл колын сулгиге женил суртти де, орнынан 
турды.