Murakkab bilish jarayonlari

 
7-rasm. Diqqatni jalb etishning universal qoidalari (qonunlari) 
Kontrast
qonuni. Masalan, televizor ko’rib o’tirib, birdan bir 
kanalning boshqasi bilan ulanib qolishi, ranglarning birdan almashinishi, xorij 
safari vaqtida kutilmaganda ona tilida kimnidir orqangizda turib gaplashishi kabilar 
idrokni aniqlashtirish va ubning uchun diqqatni o’sha narsaga qaratishga sabab 
bo’ladi. Yoki Toshkentning an’anaviy qiyofasida paydo bo’lgan o’ta zamonaviy 
bino, masalan, Banklar assosiyasiyasi binosi kontrast effekt beradi, chunki u 
boshqa obyektlardan tub farq qiladi. Shuning uchun ham diqqatimiz noan’anaviy, 
ajralib turadigan narsalarga idrokimizni, ongimizni yo’naltiradi. 
Qaytaruv
qonuni. Telefonda o’rtog’ingizga biror taklifni aytdingiz 
deylik. Agar u odatiy “xo’p” deyish o’rniga, qator qilib “xo’p”, “xo’p”, “xo’p” 
desa, darrov o’ylanib qolasiz, “buncha qaytarib qolding, zarda qilmayapsanmi?” 
deysiz ham. Saylov oldi jarayonlarida nomzodlar o’z fotosuratlari yoki siyosiy 
partiyalari haqidagi ma’lumotlarni har bir mahalla va katta ko’chalarga iladilarki, 
shu orqali ko’pchilikning diqqatini o’zlariga jalb qiladilar. 
Yangilik
qonuni. Ma’lumotning yangiligi, shaxs uchun kutilmaganda 
paydo bo’lishi ham diqqatni jalb etuvchi kuchli omil. Reklamada ham “Birinchi 

---

marta” deb berilgan ma’lumot, ijtimoiy jarayonlardagi yangiliklarning o’ziga xos 
betakrorligi, do’stingiz ustidagi yangi kostyum, bildirilgan yangi fikr yoki g’oya 
albatta, o’zgalar diqqatini o’ziga tortmay qolmaydi. 
Ommaviy ta’sirlanish
qonuni. Ommaviy axborot vositalari orqali 
butun dunyoga taralayotgan biror xabar, yoki ataylab odamlar o’rtasida tarqatilgan 
“mish-mish” yoki “shov-shuvlar” alohida ayrim shaxslarning ham diqqat 
markaziga tushadi. qolaversa, biz hammani qiziqtirgan, hamma gapirib yurgan 
ma’lumotga ishonamiz, hamma kiygan libosga e’tibor qaratib, o’zimizda ham 
bo’lishini xohlaymiz. Bu omil ham diqqattalab omillardandir. Mashhur shaxslarga 
ko’pchilik e’tibor beragani uchun ham ba’zan maxsus auksionlar uyushtirlida va u 
orqali u yoki bu firma o’z maxsulotlari yoki tashkilotini tashviqot qilib oladi. 
Masalan, malika Diananing kiyimlari va taqinchoqlarini auksion qilish yoki 
namoyish qilishdan ko’zlangan maqsadlar ham faqat ularni pullash emasligi ayon. 
Shunday qilib, diqqat – bizning barcha ongli harakatlarimiz va anglangan 
idrokimizning muhim omilidir.