Muqaddima

GORMONLARNING OLIY NERV FAOLIYATIGA TA’SIRI 
Organizmning  moddalar  almashinuvi  va  turli  faoliyatlarini  idora  etishda  ishtirok  etadigan 
ichki  sekresiya  bezlari  tizimi  miya  po
‘
stlog
‘
i  hujayralarining  moiadil  holatini  ta‘minlashda 
muhim rol o
‘
ynaydi. Ana shu tizimni tashkil qiluvchi bezlarning faoliyati odatdagidan sust yoki 
kuchli bo`lishi oliy nerv faoliyatiga ta‘sir ko
‘
rsatadi. 
Gipertireoz  va  gipotireoz  holatlarida  nerv  tizimi,  shu  jumladan,  oliy  nerv  faohyatining 
o
‘
zgarishi qadimdan ma‘lum. 
Qalqonsimon  bez  faoliyati  kuchayishi  natijasida  rivojlanadigan  Bazedov  kasalligida  shartli 
reflekslarning  hosil  bo`lishi  tezlashadi,  ularning  kuchi  ortadi,  ammo  ular  turgfun  bo'lmaydi. 
Qarama-qarshi holat — miksedema kasalligida po‗stloq hujayralari zaif, qо
‘
zg
‘
aluvchanligi sust, 
sharth reflekslar yuzaga kelishi qiyin bo`ladi. Itlarning qalqonsimon bezi olib tashlanganda shu 
xildagi o'zgarishlar paydo bo`ladi. 
Tajribada  qalqonsimon  bez  gormonini  oz  miqdorda  hayvonlarga  yuborilganda  sharth 
reflekslar  zo'rayadi,  qo
‘
zg
‘
alish  va  tormozlanish  jarayonlarining  yigilishi  kuzatiiadi.  Bolalarga 

---

 
 
305 
 
oz  miqdorda  tiroksin  berilsa,  shartli  reflekslar  kuchayadi.  Gormon  ko
‘
p  miqdorda  qo`llanilsa, 
hayvonlarda shartli reflekslar kuchsizlanib, tormozlanish rivojlanadi. 
Tiroksin  yuborilganida  modda  almashinuvi  jadallashishidan  oldin  oliy  nerv  faoliyatida 
o
‘
zgarishlar sodir  bo`ladi. Demak, tireoid gormonlar oliy nerv faoliyatini po'stloq neyronlarida 
modda almashinuvmi tezlashtirish bilan emas, balki bevosita ularning o
‘
ziga xos faoliyatlariga 
ta‘sir qilib, o'zgartiradi. 
Buyrak  usti  bezlari  gormonlari  adrenalin  va  kortizon  miya  po‗stlog
‘
ida  qo
‘
zg
c
alish  va 
tormozlanish  jarayonlarini  kuchaytiradi.  Hayvon  organizmiga  oz  miqdorda  bir  marotaba 
kortizon kiritilganda, shartli reflekslar kuchayadi, farqlanishlar aniqroq bo`ladi. 
Buyrak    usti  bezlarining  po
‘
stloq  qismi  olib  tashlanganda  itlar  oliy  nerv  faoliyatida  chuqur 
va  davomli  o‗zgarishlar  paydo  bo`ladi:  ichki  tormozlanish  juda  kuchsizlanib  ketadi,  shartli 
reflekslar yo
‘
qola boshlaydi. 
Jinsiy  gormonlarning  oliy  nerv  faoliyatiga  ta‘siri  urg
‘
ochi  qayvonlarda  kuyikish  davrida 
yaqqol  bilinadi.  Bu  vaqtda  sharth  reflekslar  kuchsizlanadi,  farqlash  buziladi,  yangi  sharth 
reflekslar qosil bo`lishi qiyinlashadi. 
Erkak  itlarning  jinsiy  qo
‘
zg
‘
alishi  awal  shartli  reflekslarni  kuchaytiradi,  keyin  susaytiradi. 
Ko
‘
ppaklarni  axta  qilish  ham  qo
‘
zg
‘
alish,  ham  tormozlanish  jarayonlarini  susaytiradi,  po`stloq 
hujayralarining ish qobiliyatini keskin kamaytirib yuboradi. 
Gipofizar gormonlarning oliy nerv faoliyatiga ta‘siri hali yetarlicha o
‘
rganilmagan. Gipofizni 
olib  tashlaganda,  itlarda  shartli  reflektor  faoliyat  tormozlanadi.  Bunday  operatsiyadan  keyin 
kalamushlarda sharth reflekslar hosil qilish jarayoni buziladi. AKTG kiritilganda, bu nuqson tez 
yo
‘
  qoladi.  Alfa-melanotsitlarni  rag
‘
batlantiruvchi  gormon  ham  shunga  o‗xshash  ta‘sir  qiladi. 
AKTG  va  unga  yaqin  peptidlar  shartli  reflekslarni  so
‘
nishdan  saqlaydi,  yangi  shartli  reflekslar 
hosil bo`lishini osonlashtiradi. Gipofiming orqa bo`lagidan ajraladigan oksitotsin so`lak ajratish 
shartli refleksini tormozlaydi, 
antidiuretik gormon esa dastlabki kunlarda reflekslarni kuchaytiradi, keyin tormozlanishiga olib 
keladi.