Muqaddima

MUSKULNING YAKKA QISQARISHI 
 
     Ajratilgan  yakka  muskul  tolasiga  yoki  bu  tolalardan  tashkil  topgan  yaxlit  muskul 
rag‘batlantirilsa, yakka qisqarish sodir bo`ladi. Miograf yoki optik usulda yozib olingan 
yakka qisqarishning egri chizig‘ida uchta bosqichni ajratish mumkin: qisqarishning latent 
davri,  qisqarish  bosqichi  va  bo‘shashish  bosqichi  (5-rasm).  Ta‘sirot  berilgan  lahzadan 
qisqarish boshlanguniga qadar biroz vaqt o‘tadi – bu latent (yashirin) davrdir. Mexanik 
uskunalar yordamida qayd qilingan miogrammada u taxminan10 ms davom etadi. Optik 
yoki  elektron  asboblarda  qayd  qilingan  yakka  qisqarishning  latent  davri  ancha  qisqa  – 
             7-
расм. Якка қисқаришларнинг импульслар 
частотаси ортиши билан тишли ва силлиқ   тетанусга ўтиши 

---

 
 
25 
 
2,5  ms  atrofida.  Ana  shu  vaqt  muskul  muskul  tolalarida  harakat  potensiali  boshlanib, 
uning qisqarishi uchun zarur bo`lgan miqdorga (40 mV) yetishiga sarflanadi.  Baqaning 
ajratilgan muskulini qisqarish bosqichi 50 ms, bo‘shashish bosqichi ham 50 ms. Demak, 
bu  muskulning  yakka  qisqarishi  umuman  110  ms  davom  etadi.  Issiq  qonli  hayvonlar 
ko‘ndalang targ‘il muskullarining yakka qisqarishi 100 ms dan kam davom etadi. 
 
     Yakka muskul tolasining qisqarish amplitudasi (kuchi) ta‘sirot kuchiga bog‘liq emas: 
tola  ―Bor  yoki  yo‘q‖  qonuniga  rioya  qiladi.  Ammo  yaxlit  muskulning  qisqarish  kuchi 
ta‘sirot  kuchiga  bog‘liq.  Bo‘sag‘a  kuchiga  ega  bo`lgan  impuls  ta‘sirida  boshlangan 
qisqarish elektr tokining kuchi oshishi bilan ma‘lum chegarada o‘z amplitudasini oshirib 
boradi.  Bu  muskulning  turli  qo‘zg‘aluvchanlikka  ega  bo`lgan  tolalardan  tuzilganiga 
bog‘liq.  Bo‘sag‘a  kuchiga  ega  bo`lgan  impuls  eng  yuqori  qo‘zg‘aluvchan  tolalarni 
qo‘zg‘atib, qisqartiradi. Ular uncha ko‘p bo`lmaganidan qisqarish kuchsizbo`ladi. Impuls 
kuchining oshirilishi qo‘zg‘aluvchanligi pastroq bo`lgan boshqa tolalarni ham qo‘zg‘atib, 
qisqartiradi, qisqarish amplitudasi ortadi. Va, nihiyat, impulslar kuchi muskul tarkibidagi 
hamma  tolalarni  qo‘zg‘atadigan  darajaga  yetadi,  qisqarish  amplitudasi  cho‘qqisiga 
chiqadi. Bundan keyin rag‘bat kuchini oshirish qo‘shimcha natija bermaydi. 
     Muskul uzoq vaqt davomida ta‘sirlanib turgudek  bo`lsa, charchaydi, yakka qisqarish 
egri  chizig‘ining  shakli  o‘zgaradi:  bo‘shashish  fazasi  juda  cho‘zilib  ketadi.  Qisqargan 
muskulning o‘ta sekin bo‘shashishi kontraktura deyiladi.