Muqaddima

IRRITANT RETSEPTORLAR 
 
     Nafas  chiqarish  tugab,  nafas  olish  boshlanishida  o‘pkaning  hajmi  kichiklashganda 
qozg‘aladigan  irritan  retseptorlar  nafasni  boshqarishda  muhim  rol  o‘ynaydi.  Ular  havo  
yo`llarining  epitelial  va  subepitelial  qavatlarida  joylashgan.  Nafas  chiqarilgan  vaqtda 
irritant  retseptorlarning  qo‘zg‘alishi  inspirator  markaz  neyronlarini  qo‘zg‘atib,  nafas 
olishga sabab bo`ladi. 
     Irritant  retseptorlar  ammiak,  efir,  tutun  va  boshqa  moddalar  bug‘i  ta‘sirida 
qo‘zg‘aladi.  Natijada  odam  havo    yo`llari  qirilib,  achishganini  sezadi,  yo‘taladi  yoki 
aksiradi.      

---

 
 
172 
 
     Irritant  retseptrolarning  davomli  qo‘zg‘alishi  inspirator  markaz  faolligini  oshirib, 
nafasni tezlashtiradi. 
     Bevosita  alveolalar  atrofida  joylashgan  J-retseptrolarnin  va  plevra  retseptorlarining 
sog‘  odamning  nafasini  boshqarishdagi  roli  ma‘lum  emas.  Ammo  o‘pka  va  plevra 
yallig‘langanda  bu  retseptorlarning  davomli  qo‘zg‘alishi  og‘riq  va  haloslashga  sabab 
bo`ladi. 
     Nafasning  o‘z-o‘zidan  boshqarilishida  nafas  muskullarining  proprioretseptorlari  ham 
ishtirok  etadi.  Bu  retseptrolar  nafas  muskullari  tomonidan  nafas  markazining 
―buyruqlari‖ bajarilishini nazorat qiladi. Bu ishni qovurg‘alararo va qorin muskullarifagi 
proprioretseptorlar bajaradi. 
     Agar  biror  sababdan  (masalan,  ko‘krak  qafasi  siqilganda)  muskullarning  qisqarish 
kuchi kerakligidan larn bo`lib qolsa, muskul duklaridan afferent impulsatsiya ortib, orqa 
miya  α-motoneyronlarining  qo‘zg‘alishini  kuchaytiradi.  Natijada  nafas  muskullarining 
qisqarish kuchi ortadi va nafas olishga bo`lgan qarshilik yengiladi.