Muqaddima

HAVO  YO`LLARI 
 
     Burun  bo‘shlig‘i,  burun    yo`llari,  hiqildoq,  kekirdak,  bronxlar  va  bronxiolalar  havo  
yo`llarini  tashkil  qiladi.  Bu  tuzilmalarda  gazlar  almashinuvi  sodir  bo`lmasa  ham  (shu 
sababdan  ularni  zararli  bo‘shliq  deyishadi),  ular  nafasda  muhim  vazifani  bajaradi. 
Avvalo  atmosfera  havosi  nafas    yo`llari  orqali  alveolalarga  yetib  boradi  va  shu  yoidan 
chiqib ketadi. Bundan tashqari, havo u yerdan o‘tayotganda changdan tozalanadi, iliydi 
va namlanadi. 
     Nafasga olingan havoning tozalanishi burun bo‘shlig‘idan boshlanadi. Shilliq pardani 
qoplagan  shilimshiq  kichik  zarrachalarni, bakteriyalarni  o‘ziga  yopishtirib, tutib  qoladi. 
Nafas  yo`llarin qoplagan epitelial hujayralarning apikal yuzasida ritmik harakat qiluvchi 
kiprikchalar bor. Shularning harakati tufayli shilimshiq chang zarrachalari bilan halqum 
tomonga suriladi va tashqariga chiqarib tashlanadi. 
     Nafas    yo`llariga  havo  bilan  kirgan  kattaroq  zarrachalar  ularni  ta‘sirlab,  yo‘tal  yoki 
aksirish  paydo  qiladi.  Odam  aksirganda  yoki  yo‘talganda  o‘pkadan  katta  bosimda 
chiqayotgan havo ularni tashqariga olib chiqadi. 
     Markaziy Osiyo shroitida, ayniqsa yoz oylarida atmosfera havosida suv miqdori juda 
oz,  havo  juda  quruq  bo`ladi.  Bu  sharoitda  nafasga  olingan  havoning  nafas    yo`llaridan 
o‘tayotganda  namlanishi  muhim  ahamiyatga  ega.  Havo  nafas  yollarining  oxiriga 
(bronxiolalarga) yetguncha bug‘ga 100% to‘yinadi. Bu esa alveolalarning devorini qurib 
ketishdan saqlaydi. 
     Tashqi  muhit  harorati  sovuq  bo`lganda  havo  nafas    yo`llaridan  o‘tar  ekan,  ilishi 
mumkin.  Nafas  olish  davomiyligi  havoni  alveolalargacha  yetib  borguncha  tana 
haroratigacha  ilitish  uchun  kifoya  qiladi.  Nafasdan  chiqqan  havoning  harorati  37
0
  C 
bo`ladi. 
     Hiqildoqda  joylashgan  tovush  boylamlari  nafas    yo`llarini  ikki  qismga  –  yuqori  va 
pastki  nafas    yo`llariga bo`ladi. Boylamlardan   tepadagi  yuqori nafas    yo`llari  (halqum, 
og‘iz va burun bo‘shliqlari) rezonator sifatida tovush chiqarishda muhim rol o‘ynaydi. 
     Hiqildoq  va  o‘pkadan  chiqayotgan  havo  ta‘sirida  tebranayotgan  tovush  boylamlari 
odamning nutq apparatini tashkil qiladi. 
     Kichik  bronxlar  va  bronxiolalar  devorida  halqasimon  silliq  muskul  qavati  yaxshi 
rivojlangan. Bu muskul tolalar faoliyatini simpatik va parasimpatik nervlar boshqaradi. 

---

 
 
165 
 
     Parasimpatik  nervlar  qo‘zg‘alganda  bronxlarning  muskullari  qisqarib,  teshigi 
torayadi.  Simpatik  nervlar  ta‘sirlanganda,  bu  muskullar  bo‘shashadi  va  bronnxlar 
kengayadi.