Muqaddima

PARASIMPATIK NERV TIZIMI 
 
     Avtonom  nerv  tizimi  bu  qismining  tuzilishi  deyarli  simpatik  tizimniki  kabi.  Uning 
ham markaziy va tashqi tuzilmalari mavjud, qo‘zg‘alish ishchi a‘zoga ikki neyronli yoi 
orqali  yetib  boradi.  Ammo  parasimpatik  tizimning  o‘ziga  xos  xususiyatlari  ham  bor. 
Birinchidan,  bu  tizimning  markazlari  bosh  va  orqa  miyada  bir-biridan  va  simpatik 
markazdan uzoqdagi sohalarda joylashgan. Ikkinchidan, tanada parasimpatik tizim ta‘sir 
o‘tkazadigan  doira  ancha  tor.  Ba‘zi  a‘zo  va  to‘qimalar,  masalan  bachadon,  MNT,  qon 
tomirlarning deyerli hammasi parasimpatik nervlanishga ega emas. 
     Parasimpatik  tizimning  markaziy  tuzilmalari  o‘rta,  uzunchoq  va  orqa  miyada 
joylashgan  (27-rasm).  O‘rta  miya  (mezensefal)  qismining  yadrosi  Silviy  suv  yo`lining 
tubida  bo`lib,  ko‘z  muskullariga,  so`lak  va  ko‘z  yosh  bezlariga  uch  juft  bosh  nervlar 
tarkibida  preganglionar  tolalar      yo`llaydi.  Bu  tolalar  ko‘zni  harakatlantiruvchi,  yuz  va 

---

 
 
86 
 
til-halqum  nervlar  tarkibida  kipriksimon,  quloq,  til  osti  va  tannglay  tugunlariga  yetib 
keladi va postganglionar neyronlarning tana va dendritlarida sinapslar hosil qiladi. 
     Uzunchoq  miyadagi  (bulbar)  markazdan  chiqqan  preganglionar  tolalar  bo‘yin, 
ko‘krak va qorin bo‘shliqlaridagi a‘zolarga sayyor nerv tarkibida o‘tadi. 
     Parasimpatik  tizimning  dumg‘aza  bo`limi  orqa  miyaning  uchta  dumg‘aza 
segmentidagi yon shoxlarda joylashgan. Bu yerdan tolalar chanoq nervi tarkibida chanoq 
a‘zolariga yoi oladi. 
     Parasimpatik  tizimning  afferent  yollari  sayyor  nerv  tolalarining  ko‘p  qismini  tashkil 
qiladi.  Bu  tolalarga  aloqador  hazm,  ko‘krak  va  qorin  bo‘shlig‘idagi  a‘zolardagi 
retseptorlar  mexanik,  harorat  va  og‘riq  paydo  qiluvchi  ta‘sirotlarni  sezadi,  pH  va 
elektrolitlar tarkibi o‘zgarganda qo‘zg‘aladi. Qon bosimo barqarorligini saqlashda aorta 
ravog‘idagi  va  karotid  koptokchalardagi  parasimpatik  markazlar  bilan  bog‘langan 
retseptorlarning ahamiyati juda katta.