Muqaddima

SUV VA ANORGANIK TUZLARNING 
SO‘RILISHl 
Glyukoza  va  aminokislotalar  so`rilishining  natriy  ioniga  bog`liqligi  yuqorida  aytib; 
o'tilgan  edi.  Suv  va  ba‘zi  anionlarning  so'rilishi  ham  natriyga  qaram.  Natriy  ionlari 
ingichka ichak bo
‘
shlig
‘
idan qonga enterotsitlar orqali va hujayralar oralig‘idagi kanallar 
bo
‘
ylab o'tishi mumkin. Bu kanallardan natriyning tashilishi sust konsentratsion gradient 
bo
‘
yicha yuzaga chiqadi. 
Enterotsitlar orqali natriyning so'rilishi ancha murakkab ichak ximusidagi natriy avval 
bazal  membrana  orqali  enterotsit  ichiga  o'tadi.  Bu  tashilish  elektrokimyoviy  gradient 
bo
‘
yicha  sust  bo`lishi  mumkin.  Bundan  tashqari  natriyning  bir  qismi  glyukoza  va 
aminokislotalar  so'rilayotganda  shu  moddalar  bilan  hujayralarga  kiradi  Entsrotsitlardan 
natriy: lateral va bazal membranalar orqali to
‘
qima suyuqligiga chiqariladi. Bu jarayonni 
faol tashilish mexanizmi — kaliy-natriy nasosi bajaradi. 
Xloming so
‘
rilishida ham faol va sust tashilish mexanizmlari ishtirok etadi.Ammo bu 
jarayon qaysi yo
‘
sinda kechmasin, natriy tashilishiga bog‘liq bo`ladi. 
So
`
rilayotgan  natriy,  xlor  ionlari  suvni  «ergashtirib»  yuradi  Ximusdan  enterotsitga 
oigan  natriy  va  xlor  sitoplazmada  osmotik  bosimni  oshiradi  Osmotik  bosimda  paydo 
bo`lgan  farq  suvni  hujayraga  kiritadi,  sitoplazmadan  to'qima  suyuqligiga  o‗tgan  ionlar 
ketidan  suv  yana  osmos  tufayli  hujayradan  tashqariga  chiqadi  va  qon  hamda  limfaga 
qo'shiladi. 
Natriyning  so`rilishiga  nerv  va  endokrin  tizimlar  ta‘sir  qiladi.  Markaziy  nerv  tizimi 
faoliyati narkotik moddalar yordamida tormozlansa, natriy va suv so‗rilishi sekinlashadi. 
Adashgan  nervlarni  kesish  ham  shunday  ta‘sir  ko
‘
rsatadi,  Gipofiz  va  buyrak  usti  bezi 
gormonlarini gastrin, sekretin va xolesistokinm-pankreozimm tormozlaydi. 

---

 
 
203 
 
Ikki  valentli  kationlarning  ko
‘
pi  o
‘
n  ikki  barmoq  ichakda  va  ingichka  ichakning 
proksimal qismida so'riladi. Bu kationlar ichida kalsiy, magniy, rux, temir va mislarning 
biologik  ahamiyati  katta.  Kalsiy  enterotsitlarga  diffuziya  yoli  bilan  o
‘
tadi.  Uni  bazal 
membrana orqali to
‘
qima suyuqligiga chiqishini maxsus kalsiy nasosi ta‘minlaydi, degan 
fikr  bor.  Kalsiy  so'rilishiga  paratgormon,  tireokalsitonin,  buyrak  usti  bezi  va  gipofiz 
gormonlari ta‘sir qiladi. Uning so
‘
rilishi vitamin D ga ham bog
‘
liq. 
Magniy, rux va mis kationlari sust tashilish mexanizmlar tufayli so
‘
riiadi. Temiming 
so
‘
rilishida  faol  tashilish  mexanizmlari  ham  ishtirok  etishi  mumkin.  Enterotsit 
sitoplazmasida  temir  opoferritin  oqsiliga  birikib,  ferritin  hosil  qiladi.  Bu  birikma 
ooganizmda temir zaxirasi vazifasini bajaradi.