Мундарижа ўҚув материаллар

8.2. Гипотезанинг эксперимент ва назария билан алоқаси



Гипотезанинг ишончлилигини аниқловчи усул

Исботланган гипотеза, амалиётда тасдиқланган чин билим

Назария

Эксперимент

Эҳтимол чин билим, илмий таҳмин

Гипотеза


8.3. Илмий гипотезанинг зарурий шароитлари.
- Фанда ўрнашган қонун –қоидаларга мослиги.
- Олға сурилган фактик материалга мослиги.
- Формал мантиқ қоидаларга зид бўлмаслиги.
- Оддий, ортиқча, субъектив қўшимчаларсиз бўлиши.
- Тасдиқлаш яъни инкор қилиш имконияти мавжудлиги.
8.4.



Гипотезанинг тажриба билан муносабат типлари



Илгариги концептуал типларни умумлаштириш асосида шаклланган гипотеза

Тажрибани тушунтирувчи гипотеза

Тажриба ҳал қилувчи бўлмаган гипотеза


8.5. Гипотезанинг илмий билим ривожи методи сифатидаги асосий босқичлари.

1. 
   Ўрганилаётган ҳодисани маълум бўлган фактлар ва мавжуд назариялар асосида тушунтиришга уриниш.
   
2. 
   Мазкур ҳодисанинг қонуниятлари, сабаблари ва боғланишлари ҳақидаги таҳминни олға суриш.
   
3. 
   Олға сурилган таҳминлардан гипотезани танлаш.
   
4. 
   Олға сурилган қоидани яхлит тизимга айлантириш ва эмперик текшириш мақсадида дедуктив хулосалар чиқариш.
   
5. 
   Гепотезадан келиб чиқадиган хулосаларни тажрибада текшириш.
   

9 – Мавзу. Назария ижодий изланиш жараёни ва натижаси сифатида.
Интуиция, ижод ва синергетика.
9.1.

Илмий назария

Ривожланадиган билимлар тизими

Ҳодисалар моҳияти ва қонуниятларининг тўғри, адекват ифодаси

Амалий фаолият, илмий тадқиқот ва ижод учун йўлланма

Назариянинг асосий хусусиятлари

Объектив ҳақиқатлилик

Мантиқий тўлақонлилик

Формал зиддиятсизлик

Ўз-ўзидан ривожланиш лаёқати

Нисбий мустақиллик

Амалиётга фаол таъсир қилиш

9.2. Назариянинг асосий унсурлари:

1. 
   Бошланғич асослари – фундаментал тушунчалар, принцплар, аксиомалар, қонунлар ва б.
   
2. 
   Идеаллашган объект – ўрганилаётган предметнинг муҳим хусусиятлари ва алоқаларининг идеал модели.
   
3. 
   Назариянинг мантиқлилиги – билимнинг структураси ўзгаришини аниқлашга йўналган исботлаш усуллари ва қоидаларининг мажмуи.
   
4. 
   Фалсафий йўналганлик ва қадриятли омиллар.
   
5. 
   Оқибат сифатида келиб чиқадиган мулоҳазалар ва қонунлар мажмуи.
   

9.3.

Илмий назария мезонлари







Тажриба маълумотларига, фактларга зид бўлмаслиги





Мавжуд тажриба материаллари асосида текшириш мумкинлиги





Асосларнинг мантиқан оддийлиги





Энг аниқ мулоҳазани ифодалаш





Тенг қимматли ва ўхшаш тузилган назариялардан мантиқсиз равишда ажратиб олинмаслик





Уйғунлиги, гўзаллиги билан ажралиб туриши





Асосий тушунчалари ҳеч қачон инкор қилинмаслиги ва кенг қўлланиш соҳасига эга бўлиши





Янги,янада умумийроқ назария яратиш йўлини кўрсатиш



Синтетик



Назариянинг асосий функциялари



Олдиндан айтиш



9.4.





Амалий

Тушунтириш



Методологик



Билиш объектининг мазкур шароитда бошқа йўл Билан асослаш мумкин бўлган сифатларини мантиқдан ташқари бевосита англаш

9.5.





Интуиция



Шахс ижодий фаолиятининг илмий натижани англашга йўналган чуқур, онг ости соҳаси



Илмий муаммони ва уни ҳал қилиш йўлларини чуқур англаш

Интуитив билиш натижаларини мантиқий асослаш зарурлиги

Натижанинг тўғрилигига ишонч

Натижанинг аниқлиги

9.6.





Интуитив билиш





Ҳодисалар моҳиятини бевосита англаш



Кутилмаганда англаб етиш



Дунёнинг яхлитлиги ва тизимлилиги

Борлиқ барча даражаларини ўз-ўзидан ташкил топиши

9.8.



Жонли ва жонсиз табиат шаклларининг ягона симметрияси ва тузилмавий умумийлигини тадқиқ қилади

Турли табиий тузилмаларнинг универсал механизмларини очиб беради

Синергетика

Барқарор тузилмалар ташкил топиши ва бузилиши

Тартибсизликдан тартибга ўтиш

9.7.





Табиий ҳодисаларнинг кўп вариантлилиги ва ночизиқлиги

Синергетика асослари



Тартиб ва тартибсизлик алоқасининг тасодифийлиги ва зарурийлиги



Жараёнларнинг қайтмаслиги