Mundarija So’zboshi kirish Asosiyqism

Ishningtuzilishi.Mazkur kurs ish so’zboshi, kirish, kimyoviy birikmalarningnomenklaturasi, kimyoviybirikmalarning izomeriyasi, xulosavatavsiyalarkabiboblardantuzilganbo`lib, bitiruvmalakaviyishoxiridafoydalanilganadabiyotlarro`yhatikiritilgan.


1.1 Kimyofaninio’qitishdazamonaviypedagogiktexnologiyalar.
O`zbekistonRespublikasiijtimoiyhayotidayangichaqarashlarqaror
topayotganbirsharoitdayoshavlodta`lim-tarbiyasinitashkiletish, boshqarish,
barkamolshaxsnitarbiyalashmasalasiyanadadolzarblikkasbetmoqda.
Ta`limjarayonidayuqorisifatvasamaradorlikkaerishishta’lim-tarbiya
jarayoniganisbataninnovatsionyondashuvnitalabqiladi. «Innovatsiya» iborasi
inglizchaso’zdanolinganbo’lib, «innovation» - «yangilikkiritish», «yangig’oya»
deganma’nolarnibildiradi.
Innovatsiono’qitishdabilimlarvazifasio’zgaradi. Ya’ni, avvalgidoimiyyod
olishdanmantiqiyfikrlash, izlanishgao’tiladi. Bundayfaoliyato`quvchi
faoliyatidagiijodkorliknirivojlantiradi. U o’ztengdoshlarivao’qituvchisibilan
o’zarofaol «sub’yekt-sub’yekt» munosabatlarigakirishadi.
O'qitishjarayonidinamikvabarhayotjabhabo`lganligitufayli ham unga
yangilikkirishivayangilanishamaliyotiningdavometishitabiiydir. Shuninguchun ham, sinalganva samara beradiganzamonaviytexnologiyalarniqo'llash
zaruriyholdir.
Ta`limnitashkiletish- ta`limjarayonidao`qituvchivao`quvchining
birgalikdagifaoliyatyo`llariningtashqiko`rinishi. Metod-yo`lbo`lsa, shakl
yo`lningtashqiko`rinishidir.
Hozirgivaqtdata’limjarayonidao’qitishningzamonaviymetodlarikeng
qo’llanilmoqda. O’qitishningzamonaviymetodlariniqo’llasho’qitishjarayonida
yuqorisamaradorlikkaerishishgaolibkeladi. Ta’limmetodlarinitanlashdahar
birdarsningdidaktikvazifasidankelibchiqibtanlashmaqsadgamuvofiq
sanaladi.
Ta’limmazmuninio'zlashtirishdao'quvchilarningbilimsaviyasi,
o'zlashtirishqobiliyati, ta'limmanbai, didaktikvazifalarigaqarab, munosib
ravishdaog'zaki, ko'rgazmalivaamaliykabiuchguruhgabo'linadigan
metodlarningquyidagivariantlariqo'llaniladi:
- o'qitishningma’ruza (suhbat) metodi;
- o'qitishningamaliyishlarmetodi;
- laboratoriyaishlarimetodi;
- mustaqilishlarmetodi;
- muammoli-evristikmodellashtirishmetodi;
ilmiy-tadqiqotmetodlari;
- o'qitishningmuammoli-izlanishvareproduktivmetodi;
- o'qitishninginduktivvadeduktivmetodi;
- o'qitishningnazoratvao`z-o`zininazoratqilishmetodi.
Metodlarquyidagiguruhchalarnio'zichigaoladi:
1-guruh o`quvchilarningo`zlashtirish, tushunibyetish, bilimini
mustahkamlashbo`yichaperseptiv (o`zlashtirish) ishfaoliyatinita`minlaydigan
tayyorholatdao`quvchilargabayonqilingano`qitishvabilimolishusullari;
 Ma`ruza, hikoya, tushuntirish.
 Namoyish, ilyustrasiya, videousul, animasiyava multimedia.
2-guruh o`quvchilarningbilimnio`zlashtirish, singdirish, mustahkamlash
bo`yichareproduktivfaoliyatnita`minlovchimahoratvamalakanialgoritm
(namuna) bo`yichao`qituvchiningbevositaboshchiligidaishgasolishnitashkil
etishgaasoslangano`qitishvabilimolishusullari:
 Kitobbilanishlash;
 Laboratoriyausuli;
 Mashqlar.
3-guruh - ta`limgamuhokamavarivojlantiruvchitavsifberuvchi, ta`lim
oluvchilarnita`minlovchidarsberishvao`qitishusullari;
 O`quvsuhbati;
 Davrasuhbati;
 Bahs;
 Aqliyhujum (breyng storming);
 Ishbilarmonlikyokirollio`yin;
 Pinbordinterfaol
4-guruh - o`quvchilartomonidanmuammonitushunish, mustaqilbilim
olishnikuchaytiradiganvashungaundaydiganusullar:
 Muammolitopshiriqlarusuli;
 Individual (amaliy);
 Loyihalarusuli
Kimyonio`qitishdaengko’ptarqalganvaxususiyatgaegabo’lgan
zamonaviypedagogiktexnologiyalarquyidagilarhisoblanadi: suhbat, bahs, o’yin,
keys-stadi, loyihalarusuli, muammoliusul, aqliyhujumvaboshqalarhisoblanadi.
Bahs (munozara) - aniqmuammobo’yichafikralmashish, muhokama
shaklidagita’limberishningfaolusuli. Munozarausulihammavazifalarnibajaradi
Bu usuldanquyidagimaqsadlardafoydalaniladi:
 yangibilimlarnishakllantirishda;
 o`quvchilar u yokibusavollarnichuquro’ylabko’rish, ularningmohiyatiga
kirishnita’minlashda;
 o`quvchilarnidalilvadalillargaasoslanganxulosalarorasidagifarqnitushunib
yetishgao’rgatishda;
 o’zarofikralmashinuvko’nikmalarnishakllantirishda;
 o`quvchilargashaxsiyfikridamustahkamturishvaunihimoyaqilishigayordam
berish.
Munozaraerkinbo’ladi, qachonki, u erkinrivojlansa, boshqaruvchan
bo’lishimumkin. U faqato’zlashtirishlozimbo’lganmavzuvasavollargataalluqli
bo’lishikerak.
Insert – samaralio’qishvafikrlashuchunmatndabelgilashninginterfaol
tizimi. Avvalgibilimlarnifaollashtirishvamatndabelgilashuchunsavollarning
qo’yilishmuolajasi. Shundanso’ngmatndauchraydigan, harturdagi
axborotlarningbelgilanishi.
Insert - matnbilanishlashjarayonidata’limoluvchigao’ziningmustaqil
bilimolishinifaolkuzatishimkoninita’minlovchikuchliasbob. Insert -
o’zlashtirishningmajmualivazifalariniyechishvao’quvmaterialini
mustahkamlash, kitobbilanishlashningo’quvmalakalarinirivojlantirishuchun
foydalaniladigano’qitishusulidir.
Matndabelgilashtizimi
() - men bilamandegannitasdiqlovchibelgi;
() - yangiaxborotbelgisi;
() - meningbilganlarimga, zidbelgisi;
() - menio’ylantiribqo’ydi. Bu bo’yichamengaqo’shimchaaxborotkerak
belgisi.
“Aqliyhujum” – “breynstorming” (brain storming) inglizchaso’zdanolingan
bo`lib, faolta’limning, boshqaruvningvatadqiqotningmetodlaridanbiri
hisoblanadi. Bu metodaqliyfaollikniqo’zg’atadi, ijodiyvainnovatsion
jarayonlarnitezlashtiradi.
Pinbord (inglizchadan: pin- mahkamlash, board – yozuvtaxtasi) munozara
usullariyokio’quvsuhbatiniamaliyusulbilanmoslashdaniborat.
Ta’limiyo’yinIshbilarmonvarol (holat)li o’yinlarmuammolitopshiriqning
birturi. Faqatbundayholatdamatnli material o’rniga, o`quvchilartomonidan
o’ynaladigansahnalashtirilganhayotiyholatlarishlatiladi.
Kimyonio`qitishdazamonaviyta`limtexnologiyalaridanjudako`plaridan
samaralifoydalanilmoqda. Ulardanba`zilariningtavsifivakimyonio`qitishda
qo`llanilishibilantanishamiz.
Blits-so’rovmetodiso’rovdaishtiroketuvchilaro’rtasidapsixologik
kommunikativaloqanio’rnatadi. Savollarso’rovchitomonidanoldindantuziladi.
Savollarqisqaaniqjavobnitalabetadi. Bu metoddao’quvchilargao’rganilgan
butunmavzuvauningma’lumqisminingasosiytushunchalarivatayanchiboralari
bo’yichatuzilgansavollargajavob (og’zaki, yozma, jadval, diagramma)
ko’rinishidataklifetiladi.
“Zinama-zina” texnologiyasi
Texnologiyaningtavsifi. Ushbumashg’uloto’quvchilarnio’tilganyoki
o’tilishikerakbo’lganmavzubo’yichayakkavakichikjamoabo’libfikrlash
hamdaxotirlash, o’zlashtirilganbilimlarniyodgatushirib, to’planganfikrlarni
umumlashtiraolishvaularniyozma, rasm, chizmako’rinishidaifodalayolishga
o’rgatadi. Bu texnologiyao’quvchilarbilanbirguruhichidayakkaholdayoki
guruhlargaajratilganholdayozmaravishdao’tkaziladivataqdimotqilinadi.
Texnologiyaningmaqsadi. O’quvchilarnierkin, mustaqilvamantiqiy
fikrlashga, jamoabo’libishlashga, izlanishga, fikrlarnijamlabulardannazariyva
amaliytushunchahosilqilishga, jamoagao’zfikribilanta’sir eta olishga, uni
ma’qullashga, shuningdek, mavzuningtayanchtushunchalarigaizohberishda
egallaganbilimlariniqo’llayolishgao’rgatish.
Texnologiyaningqo’llanishi: ma’ruza (imkoniyatvasharoitbo’lsa),
seminar, amaliyvalaboratoriyamashg’ulotlaridayakkatartibdayokikichik
guruhlardao’tkazishhamdanazoratdarslaridaqo’llanilishimumkin.
Mashg’ulotdaqo’llaniladiganvositalar: A-3, A-4 formatlarda
tayyorlangan (mavzuniajratilgankichikmavzuchalarsonigamos) chap tomoniga
kichikmavzularyozilgantarqatmamateriallar, flomaster (yokirangliqalam)lar.
Mashg’ulotnio’tkazishtartibi:
 o’qituvchio’quvchilarnimavzularsonigaqarab 3-5kishidan iboratkichik
guruhlargaajratadi (guruhlarsoni 4 yoki 5ta bo’lganima’qul);
 o’quvchilarmashg’ulotningmaqsadivauningo’tkazilishtartibibilan
tanishtiriladi. Harbirguruhgaqog’ozning chap qismidakichikmavzuyozuvi
bo’lganvaraqlartarqatiladi;
 o’qituvchiguruha’zolarintarqatmamaterialdayozilgankichikmavzular
bilantanishishlarinivashumavzuasosidabilganlariniflomasteryordamida
qog’ozdagibo’shjoyigajamoabilanbirgalikdafikrlashibyozibchiqishvazifasini
beradivavaqtbelgilaydi;
guruha’zolaribirgalikdatarqatmamaterialdaberilgankichikmavzuni
yozma (yokirasm, yokichizma) ko’rinishidaifodaetadilar. Bundaguruha’zolari
kichikmavzubo’yichaimkonborichato’laroqma’lumotberishlarikerakbo’ladi.
Tarqatmamateriallarto’ldirilgach, guruha’zolaridanbirkishitaqdimot
qiladi.Taqdimotvaqtidaguruhlartomonidantayyorlanganmateriallar, albatta, sinf
doskasigamantiqan tagma-tag (zinashaklida) ilinadi;
O’qituvchiguruhlartomonidantayyorlanganmateriallargaizohberib,
ularnibaholaydivamashg’ulotniyakunlaydi.
O’quvmashg’ulotiningbundaytashkiletilishio’quvchilarnimustaqil
fikrlashga, o’tilganvao’zlashtirilganmavzularnieslashga, ularniyozma(yoki
rasm, chizmako’rinishida) bayonetishga, fikrlarniumumlashtirishgao’rgatadi.
Masalan, “Organikbirikmalarningnomenklaturasivaizomeriyasi” mavzusibo`yichaguruhlargaquyidagichatopshiriq
beriladi. Berilganorganikbirikmalarningizomeriyasiyozishberiladivanomenklaturasibo‘yichanomlash
haqidagima`lumotlarniyozing.
Venn diagrammasi - ikkivauchjihatlarnihamdaumumiytomonlarini
solishtirishyokitaqqoslashyokiqarama-qarshiqo’yishuchunqo’llaniladi. Tizimli
fikrlash, solishtirish, taqqoslash, tahlilqilishko’nikmalarinirivojlantiradi.
O’quvchilar:
1) kichikguruhlarda Venn diagrammasinituzadilar.
2) juftliklargabirlashadilar, o’zlariningdiagrammalarinitaqqoslaydilarva
to’ldiradilar.
3) doiralarningkesishuvchijoyidaikkidoirauchunumumiybo’lganfikrlar
ro’yxatinituzadi.
4) ishnatijalariningtaqdimoti.

“Nimauchun?” sxemasi

“Nimauchun” sxemasi- muammoningdastlabkisabablarinianiqlash
bo’yichafikrlarzanjiri. Tizimli, ijodiy, tahliliyfikrlashnirivojlantiradiva
faollashtiradi.