Mundarija So’zboshi kirish Asosiyqism

1.1.Organikbirikmalarningnomenklaturasi
Organikmoddalarninomlashningasosiyqoidalari.Organikmoddalarbilaninsonlarjudaqadimzamonlardanbuyonbevositaaloqadabo'lganliklaritufayliulardankundalikturmushdaturlimaqsadlardafoydalanishjarayonidaorganikmoddalarningolinishusullari, ishlatilishsoxalarigabog`liqtarzdaularningtarixiyahamiyatgaegabo'lgannomlariasta-sekinkelibchiqqan. VIII asrdayoq vino tarkibidanajratibolinganyonuvchisuv deb nomlanganmoddakeyinchalik vino spirtidegan nom oldi. 1661-yilda R.Boyltomonidanyog`ochniquruqhaydashnatijasidayonuvchihossagaegabo'lgansuyuqlikhosilbo'lishiisbotlandi. Bu suyuqlikesakeyinchalikyog`ochspirti deb yuritiladiganbo'ldi. 1550-yilda Agrikolatomonidanqaxrabonihaydashorqaliajratibolinganmoddaqaxrabokislotanominioldi. 1818-yilda esaPelletevaKaventutomonidankrotonyog`inio'yuvchiishqorbilanishlashnatijasidasuyuqkislotaolinadivabukislotagakrotonkislota deb nom berildi. Bundaytarixiyahamiyatgaegabo'lganorganikmoddalarningnomitarixiynomlar deb yuritiladi. Organikkimyomustaqil fan sifatidarivojlangungaqadarorganikmoddalartarixiynomlaribilanatabkelingan[9].
Organikmoddalardanodamlarqadimdanfoydalanibkelganbo'lishlarigaqaramasdanorganikkimyofani XIX asrningo'rtalarigaqadarmustaqil fan sifatidae'tirofetilmadi. 1801-yilda Furkruatomonidanyozilgan 10 tomli „Kimyoviybilimlarsistemasi” asaridaorganikbirikmalarniikkisinfgabo'lib, bumoddalarnio'rganuvchibo'limnifiziologikkimyo deb ataydi. 1808- 1812 yillardaBerselliustomonidanyozilib, shvedtilida chop etilgankimyogadoirkitobdaorganikkimyoningo'ziga hos fan ekanligigaalohidae'tiborberiladi. 1827-yilga kelibBerselliustomonidanyozilgan „Kimyodarsligi" kitobida „Organikkimyodanqo'llanma" mavzusialohidabo'limtarzidabayonqilingan. 1811-yilda Kirxgoftomonidankraxmaldanqandmoddasihosilqilishtexnologiyasiningishlabchiqilishi, 1824-yilda oksalatkislota, 1828-yilda mochevinaniVyollertomonidansintezqilinganligi, 1845-yilda nemiskimyogari Kolbe sirkakislotanihosilqilganligi. 1854-yilda fransuzkimyogariBertlotomonidanlaboratoriyasharoitidayog`ningsintezqilinganligi, Franklandtomonidanesa 1849-yilda dastlabkimetallorganikbirikma-ruxorganikmoddaninghosilqilinganligi, 1861-yilda A. M Butlerovtomonidanqandsimonmoddasintezqilinganligikabibirqatorkashfiyotlarsintetikorganikkimyoningdastlabkidebochalaridanhisoblanadi. Organikmoddalarning 1810-yilda Gey-LyussakvaTenartomonidansinflashgaharakatqilinganligi, LibixvaVyollertomonidananorganikmoddalardanorganikmoddalarnisintezqilishborasidaamalgaoshirilgantajribalarasosidaJerartaklifetgantiplarnazariyasiningyaratilishi, A. Kekuletomonidanorganikbirikmalarniuglerodbirikmalarisifatidasinflanganligi, A. M. Butlerovningkimyoviytuzilishnazariyasiningyaratilishisingaribirqatoramaliyvanazariytadqiqotlarnatijasidaorganikkimyomustaqil fan sifatidamaydongakeldi. Tabiiyvasintetikorganikmoddalarsoniningortibborishibilanularniilmiynomlashgaehtiyojtug`ildi.Organikmoddalarnidastlabkiilmiynomlashusuliratsionalnomlar deb ataladiganbo'ldi.Hozirgipaytdaorganikmoddalartarixiy, ratsionalvaxalqaroilmiysistematiknomenklaturaqoidalariasosidanomlanadi. Organikmoddalarniilmiynomlashusullaribilantanishishdanoldinularningengmuhimsinfivakimyoviytuzilishinazariyasihaqidatasavvurgaegabo'lishtalabetiladi[10].