Мундарижа нодирбек Сайфуллаев

Хотун;Қирғизистонда Манас 
мақбаралари гумбазлари
Мисол тариқасида Шохи Зинда 
мажмуасини олиб кўриш мумкин. Бу ерда 
қанча мақбара бўлса, ҳар бири шунча турли 
хил гумбазлари, гардишлари ва шунча 
турдаги гумбазларнинг ташқи кўринишини 
кузатиш мумкин. Уларнинг баъзиси 
қобурғасимон бўлса, яна бири серқирра, 
бошқаси эса тикроқ ёки яссироқ қурилиши 
билан бир-биридан фарқ қилади. Уларга 
Магокки-Аттори масжиди, Қўхна Урганч 
мақбаралари гумбазлари призма шаклига эга.
6. Кўҳна Урганч X аср Текеш 
мақбараси
Шундай қилиб гумбазнинг балхи, 
соғанапуши, туркистон, кулохий, мирзойи, 
шалғоми ва бошқалар каби кўплаб турлари 
меъморий ёдгорликларида ишлатилган. 
Гумбаз ости иншоотлари хам турлича бўлади. 
Масалан, бағаллар ироқи, муқарнас, равоқлар, 
икки тоқнинг кесишувидан келиб чиққан 
лингабози, мураббаъдан тўғри айланиб 
кўтарилувчи чархи, айлана устиворлиги ва 
бошқалар. Ер тўлаларнинг устини ёпишда, 
айтарлик горизантал кўринишда бўлган 
ётиқ гумбазлар қўлланилган. Амир Темур 
ва темурийлар даври меъморчилигидаги 
4. Конуссимон мақбаралар 
гумбазлари. Музаффар: қирқим, 
тарҳ;
Текеш: қирқим, тарҳ
Ҳиндистон ва Покистонда улар “гумбази 
туркистоний” номини олган. Учинчи тур 
гумбазлар XI-XII асрларга тегишли. Бу куб 
айлана ва конуснинг устма-уст жойлашиб 
бирлашувидан келиб чиқадиган, куба 

---

9
№1 (5)
2021
“Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти Ахборотнома”
нафақат ўзининг янги шаҳарсозлик ғоялари, 
ансанблсозлик 
маҳорати, 
ҳашаматли 
иморатсозлиги, турли-туман қурилмалар ва 
нақшу пардоз воситаларининг яратилиши 
билан ажралибгина қолмасдан, у ўзидан 
кейинги давр марказий Осиё, Хуросон, 
Эрон, Ҳиндистон ва бошқа ёндош давлатлар 
меъморчилиги тараққиётига ижобий таъсир 
кўрсатганлиги билан ҳам катта аҳамият касб 
этади.