Mundarija Muqaddima

2.5 rasm Tovarning har xil hayotiylik davri fazasida marketing taktikasi  

 

 

Bozorga chiqish 

bosqichi 

 

O‘sish bosqichi 

 

Yetuklik 

bosqichi 

 

Chiqish 

bosqichi 

 

Tovar  

Asosiy  

Nomenklaturasini 

kengay- 

tirish  

Yangi tovarlarni 

bozorga kiritish  

Bozordan 

chiqish  

Baho  

Past, aksincha yuqori  

Narx oldingi 

fazadagiga 

nisbatan  

baland, yoki  

uning yuqori  

darajasiga mos 

keladi  

Chegirma va 

narxga  

nisbatan texnik 

harakatlar  

Talab holatiga 

mos keladi  

Sotish  

Tovar tarqatish 

chegaralangan, bir 

segmentda 

konsentratsiyalangan  

Sotishni tez 

kengaytirish, 

yangi  

segmentlarni 

topish  

Intensiv  

sotish  

Tovarni tanlab 

tarqatish  

Tovarni 

bozorga 

siljitish  

Ancha harakat talab 

etiladi  

Mumkin qadar 

maksimal harakat  

Foydaga mos 

ravishda  

harakatning 

kuchsizlanishi  

Tovarni 

bozordan 

chiqarish  

---

36 

 

Servis  

Nazorat, mumkin 

qadar  

markazlashtirilgan 

nazorat  

Nazorat, mumkin 

qadar  

markazlash- 

tirilmagan nazorat  

Servis markazi  

tomonidan olib  

boriladigan 

nazorat  

Tovarni sotish 

uchun yangi  

imkoniyatlar 

yaratish  

maqsadida 

servisdan 

foydalanish  

 

2.6. Sotishdan keyingi xizmat 

  

Bu bo‘limda yuqoridagi xizmat va tovar haqidagi ma‘lumotlarga asoslangan 

holda  bu  ikki  ob‘yektning  birlashgan  nuqtasini  tushuntirishga  harakat  qilaman. 

Ya‘niy bu bo‘limda tovarni sotishdan keying xizmat haqida so‘z boradi. 

Sotishdan  keyingi  xizmatni  boshqarish montaj  qilish,  o'rnatish  va  ishga  tushirish, 

kafolat  muddati  davomida  mahsulot  (tovar)  dagi  nuqsonlarni  bartaraf  etish, 

kafolatdan keyingi ta'mirlash bo'yicha ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchi tomonidan 

amalga oshiriladigan chora-tadbirlar majmuidir. Ammo bu faqat sotishdan keyingi 

xizmatning  umumiy  va  asosiy  elementlari.  Iste'molchining  xayrixohligini 

qozonishga  intilayotgan  kompaniya  xizmat  ko'rsatishning  yangi  shakllari  va 

standartlarini  ishlab  chiqadi.  Texnik  jihatdan  murakkab  mahsulotlar  (tovarlar) 

sohasida  xaridor  sotib  olgandan  keyin  o'zini  "tashlandiq"  his  qilmasligi  kerak. 

Shuning  uchun  ishlab  chiqaruvchilar  va  sotuvchilar  xaridorni  har  xil  shakllarda 

«qo'riqlash»  ga  intilishlari  kerak.  Masalan,  kompyuter  ishlab  chiqaruvchilari  va 

chakana sotuvchilar uchun sotishdan keyingi xizmatning keng tarqalgan shakli bu 

dasturiy  ta'minotni  o'rnatish  va  individual  dasturiy  mahsulotlardan  foydalanish 

bo'yicha  iste'molchilarga  umumiy  ta'lim.  Dasturiy  mahsulotlarni  ishlab 

chiqaruvchilarning  o'zi  (masalan,  ma'lumotlar  bazalari)  muntazam  ravishda 

axborotni  yangilash,  muammolarni  bartaraf  etish,  versiyalarni  yangilash  va  hk. 

Avtomobil  ishlab  chiqaruvchilari  va  dilerlari  sotishdan  keyingi  xizmat  ko'rsatish 

markazlarini  yaratadilar,  ular  tarkibiga  xizmatlar,  original  ehtiyot  qismlar  va 

butlovchi  qismlar  bo'limlari,  o'rnatish  bo'limlari  kiradi  (ular  signalizatsiya 

---

37 

 

tizimlarini,  antennalarni,  sun'iy  yo'ldosh  navigatsiya  tizimlarini  va  boshqalarni 

o'rnatish bilan shug'ullanadi). 

Sotishdan  keyingi  (texnik)  xizmat  tovarlarning  raqobatbardoshligining 

muhim  tarkibiy  qismlaridan  biri  bo'lib,  bozorda  sotishning  muvaffaqiyati  va 

intensivligini  belgilaydi.  Har  yili  texnik  xizmat  ko'rsatishga  talablar  tobora  ortib 

bormoqda:  agar  bir  necha  yil  oldin  dunyoning  istalgan  mamlakatiga  ehtiyot 

qismlarni  etkazib  berish  muddati  ariza  topshirilgan  paytdan  boshlab  3-5  kunni 

tashkil  etgan  bo'lsa,  endi  bu  24  soat;  Mahsulot  ishlab  chiqarilgandan 

chiqarilgandan  so'ng  ehtiyot  qismlar,  ehtiyot  qismlar  va  yig'ilishlarni  ishlab 

chiqarish  muddatlari  ham  uzaytirildi  va  yaqinda  mashinalar  va  uskunalar  uchun 

taxminan 8-10 yil davomida aniqlandi va hokazo. 

Oxirgi  foydalanuvchilar  bilan  bevosita  aloqada  bo'lgan  xizmat  bo'limlari 

marketing  tadqiqotlari,  iste'molchilar  talablari  va  so'rovlarini  o'rganish, 

xaridorlarning  katta  shikoyatlarini  keltirib  chiqaradigan  tovarlarning  zaif  va 

nuqsonlarini  aniqlash,  yangi  modellar  va  mahsulotlar  turlari  bo'yicha  g'oyalarni 

to'plash uchun eng qimmatli ma'lumot manbai hisoblanadi. , va boshqalar. 

Sotishdan  keyingi  xizmat,  shuningdek,  xaridorlarning  tovarlarning  sifatiga 

oid  shikoyatlarini  ko'rib  chiqish  va  qondirishni  o'z  ichiga  oladi.  Korxonalarning 

etakchi  dizayner-muhandislari,  ayniqsa  bozorga  yangi  mahsulotni  joriy  etish 

davrida, sotib  olingan  mahsulot sifatiga shikoyatlar bo'lsa, iste'molchilarga tashrif 

buyurishlari  odatiy  holdir.  Yuqori  malakali  mutaxassislarning  bunday  tashriflari 

qisqa  vaqt  ichida  mahsulotdagi  nuqsonlarni bartaraf  etish  muammolarini  samarali 

va 

malakali 

echishga, 

ishlab 

chiqarish 

va 

texnologik 

jarayonlarni 

takomillashtirishga imkon beradi va shu bilan mahsulotning bozorda muvaffaqiyat 

qozonishiga  hissa  qo'shadi.  Kafolatdan  keyingi  ta'mirlash  vazifasi  jihozlarning 

ishlamay  qolishini  kamaytirish,  kapital  ta'mirlash  vaqtini  ko'paytirish,  ish 

xavfsizligini  oshirish  va  oxir-oqibat  bozorda  barqaror  mavqega  ega  bo'lish  va 

ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning raqobatbardoshligiga erishishdir. 

---

38 

 

Xulosa 

Bozorni tashkil qiluvchilar bir birlari bilan chambarchas bog‘liq. Xizmat va 

tovar  hech  qachon  bir-birining  ustidan  hukmronlik  qila  olmaydi.  Ular  ikkalasi 

birgalikda  iste‘molchilar  ehtiyojini  qondira  oladilar.  Xizmat  ko‘rsatuvchilarda 

tovar  bo‘lganligi  uchun  ishsiz  qolishmaydi  va    ishlab  chiqaruvchilar  xizmat 

ko‘rsatuvchilarsiz  mahsulotlarini  sota  olmaydilar.  Bu  ikki  tushunchasi  alohida 

kategoriya  sifatida  o‘z  xususiyatlari  sanab  o‘tildi  ammo,  ba‘zi  hollarda  bu  ikki 

tushuncha  bir  birining  tashkil  qiluvchisi  hisoblanadi.  Misol  uchun  ovqatlantirish 

xizmatini  olaylik:  Oshpaz  nuqta‘i  nazaridan    xizmat  ko‘rsatish  yordamida  u 

o‘zining moddiy mahsulotini sotadi. Endi shu oshxona joylashganb mehmonxona 

nuqta‘i  nazaridan  qarasak  ,  mehmonxona  oshxona  yordamida  o‘z  xizmatlarini 

kengaytirmoqda. Bu holda bir turdagi xizmat bir vaqtning o‘zida ham asosiy ham 

qo‘shimcha element sifatida namoyon bo‘lmoqda. 

Xulosa  qilib  shuni  aytish  mumkinki,  tovar  va  xizmat  bir-bir  biri  bilan  juda 

ko‘p  tomonlama  farq  qiladi.  Hatto  ular  butunlay  boshqa-boshqa  narsalarni 

izohlaydi.  Ularning  ishlab  chiqarilish  jarayoni,  bozorda  tutgan  o‘rni,vazifasi, 

ko‘rinishi,  shakllari,  o‘ziga  xos  xususiyatlari  ham  farqlanadi.  Ammo  shunga 

qaramay  bu  ikki  kategoriya  har  doim  yonma-yon  foydalaniladi.  Ular  bir-birini 

taqozo qiladi va birgalikda taklif kuchiga ega. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

39 

 

Foydalanilgan adabiyotlar 

1. Abryutina M. S. Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish / M. S. 

Abryutina, A. S. Grachev. - M.: Dis, 2001. - 457 p. 

2. Azrilian S. P. Tijorat lug'ati. - M., 2000. - 457 p. 

3. Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish / tahrir. V.A.Raevskiy  - 

M.: Moliya va statistika, 2002. - 654 p. 

4. Antonov N. G. Pul muomalasi, kredit va banklar / N. G. Antonov, M. A. Pessel. 

- M.: Finstatinform, 2000. - 557 p. 

5. Aristotel. Siyosat. - M., 1991. - 698 p. 

6. Havaskorlar. G'arb falsafasi o'zining paydo bo'lishidan hozirgi kungacha. - SPb., 

1997. - 236 p. 

7. Asmus VF antiqa falsafa. - M., 2003. - 691 p. 

8. Bovikin V. N. Yangi menejment. - M.: Iqtisodiyot, 2003. - 321s. 

9.  Bogatin  Yu.  V.  Foyda  ishlab  chiqarish  /  Yu.  V.  Bogatin,  VA  Shvandar.  -  M.: 

UNITI, 2002. - 229 p. 

10. Borisov V. M. Ruscha-arabcha lug'at. M., 2004. - 356 p. 

11. Boriskin A. A. Evropa falsafasi tarixi. - Saransk, 2003. - 569 p. 

12. Blyaxman LS Firma iqtisodiyoti. - M., 2001. - 386 p. 

13. Burlankov SP Sanoat korxonalarining raqobatbardoshligini boshqarish: diss. ... 

Doktor ekon. Fanlar.- Saransk. - 2004. - 299 p. 

14. Brokhaus - Efron. Kichik entsiklopedik lug'at. M. - 2004. - 699 p.

 

 

15. 

https://zelenyugol.ru/uz/furnace/ponyatie-usluga-klassifikaciya-vidov-uslug-

opredelenie-ponyatii-servis/