Mundarija Muqaddima

1.2.Xizmatning o’ziga xos xususiyatlari 

Xizmat  haqida  gapirilganda  aytish  lozimki,  u  moddiy  tovardan  farq  qiladi.  Shu 

sabali,

 

ko'plab  tadqiqotchilar  quyidagilarni  o'z  ichiga  olgan  xizmatlarning  o'ziga 

xos xususiyatlarini ta'kidlashni zarur deb hisoblashadi: 

1) miqdoriy xususiyatlarning yetishmasligi; 

2) sifatning beqarorligi; 

3) xizmatlarning qat'iy emasligi; 

4) bilvosita sifatni o'lchash; 

5) xizmatning ijrochi va iste'molchidan ajralmasligi. 

Yuqoridagi  xususiyatlarga  xizmatlarning  boshqa  xususiyatlarini  qo'shish 

mumkin: 

o

 

Xizmatlarni taqdim etish xizmat ko'rsatuvchi va iste'molchi o'rtasidagi 

sheriklik  bilan  tavsiflanadi.  Ushbu  faoliyatning  natijasi  foyda,  foyda, 

ayniqsa  xizmatlarni  iste'molchi  uchun  juda  muhimdir,  shu  tufayli  u 

xizmat ko'rsatuvchi provayderning ishini bozor narxida to'laydi; 

o

 

Iste'molchi  ko'pincha  xizmat  ko'rsatish  jarayonida  bevosita  ishtirok 

etadi. 

Biroq, 

xizmatlarning 

butun 

turini 

ishlab 

chiqarish 

iste'molchining ishtirokisiz mumkin; 

o

 

Xizmatlar  iste'molchisi  ularning  egasi  bo'la  olmaydi.  Ammo  bu 

xizmat 

ko'rsatiladigan 

narsalarga 

taalluqli 

emas 

(masalan, 

ta'mirlangan televizor); 

---

7 

 

o

 

Xizmatlarni  taqdim  etish  bu  faoliyatdir,  shuning  uchun  iste'molchilar 

ularni  olish  va  to'lashdan  oldin  xizmatlarni  sinab  ko'rish  va  baholash 

mumkin emas; 

o

 

Muayyan  xizmat  ma'lum  bir  foydalanish  qiymatini  faqat  ma'lum  bir 

vaqt  va  joyda  ifodalaydi,  bu  uning  bozorda  o'rnini  bosish 

imkoniyatlarini keskin cheklaydi. 

Xizmatlar  tovarlarning  maxsus  turi  sifatida  tobora  turli  xil  shakllarga  ega 

bo‘lib bormoqda. Hozirgi vaqtda ilmiy adabiyotlarda turli xil mezonlar qo'llaniladi 

va  ularga  muvofiq  ravishda  taklif  etiladi.  An'anaga  ko'ra  xizmat  ko'rsatish  sohasi 

moddiy va nomoddiy xizmatlarni o'z ichiga oladi. 

Moddiy  xizmatlar  moddiy  ishlab  chiqarishda  yaratilgan  foydalanish 

qiymatlarini  ko'chirishga  yoki  tiklashga  qaratilgan.  Bular  yuk  transporti,  sanoat 

kommunikatsiyalari,  moddiy-texnik  ta'minot  va  sotish,  savdo,  umumiy 

ovqatlanish,  poyabzal,  kiyim-kechak,  madaniy  va  maishiy  buyumlarni  ishlab 

chiqarish va ta'mirlash bo'yicha xizmatlar. 

Nomoddiy  xizmatlarga  ta'lim,  sog'liqni  saqlash,  yo'lovchilar  transporti, 

madaniy-ma'rifiy muassasalar, jismoniy tarbiya va sport, davlat xizmatlari, maishiy 

xizmat  ko'rsatishning  ayrim  korxonalari  (hammom,  kir  yuvish,  sartaroshxona) 

xizmatlari kiradi. 

Mehmonxona  biznesi  aynan  xizmatardan  daromad  qilishga  yo‘naltirilgan 

soha  hisoblanadi.  Mehmonxona  asosan  nomerlarini  sotish  va  ovqatlantirish 

xizmatidan  foyda  qiladi.  Shu sohaga  mos  xizmatlarning o‘ziga  xos  xususiyati  bu  

4S qoidasi asosida tushuntiriladi. 

Saqlanmaslik; 

Sezilmaslik; 

Sifatni doimiy emasligi 

---

8 

 

Iste‘mol va ishlab chiqarishning parallel bo‘lishi 

Har biriga alohida izoh beradigan bo‘lsak; 

Saqlanmaslik-  moddiy  ishlab chiqarishdan  farqli  ravishda  xizmat ko‘rsatish 

sohasining  mahsulotini  tayyor  qilib  omborxonaga  qo‘yish  mumkin  emas.  Bu 

butunlay imkonsiz. 

Sezilmaslik-moddiy tovardan farqli xizmatni ushlash, sezish mumkin emas. 

Ya‘niy bunda xizmatning nomoddiyligi haqida so‘z boradi. 

Sifatni doimiy emsligi- xizmat ko‘rsatishning asosiy omili inson hisoblanadi. 

Inson esa kayfiyati , ishlash muhiti , mijozning ko‘rinishiga qarab turli xil shaklda 

xizmat ko‘rsatishi umumkin. Bu esa o‘z navbatida xizmat ko‘rsatish jarayonidagi 

turli  o‘zgarishlarga  sabab  bo‘ladi,  shu  o‘rinda  sifat  o‘zgarishiga  ham.  Bundan 

tashqari  bu  iste‘molchiga  ham  bog‘liq.  Kim  uchundir  sifatli  ko‘ringan  xizmat 

boshqa  mijoz  uchun  haddan  tashqari  rasmiy  yoki  aksincha  bachkana  ko‘rinishi 

mumkin. 

Ishlab  chiqarish  va  iste‘mol  parallel  amalga  oshishi-  birinchi  xususiyatga 

ko‘ra  xizmatni  saqlab  bo‘lmasligi  haqida  aytib  o‘tgan  edim.  Shu  xususiyatning 

mantiqiy  davomi  sifatida  aytish  mumkinki,  xizmatlar  shu  vaqtta  yakka  shaxs 

tomonidan ishlab chiqariladi ya‘niy taqdim etiladi va shu vaqtning o‘zida is‘temol 

qilanadi. Ishlab chiqarish va iste‘mol parallel ravishda amalga oshadi. O‘rtada hech 

qanday  tashish  ,  rekalama  ,  saqlash  va  yana  shularga  o‘xshash  xizmatlar  mavjud 

emas. 

 

Aslida xizmatning o‘ziga xos xususiyatlari sifatida ko‘p narsani gapirishimiz 

mumkin,  lekin  ularning  hammasi  ham  alohida  kategoriya  emas.  Ularni  biri 

boshqasini  izohlaydi,  to‘ldiradi  va/yoki    takrorlaydi.  Har  bir  xizmat  ko‘rsatish 

turiga qarab xususiyatlar yana ko‘payishi uchun. Demak, bu borada yagona fikrda 

to‘xtab qolishimiz noto‘g‘ri bo‘ladi. 

 

 

---

9