Mundarija: Kirish VII guruhning asosiy guruhcha elementlari va ularning amaliy ahamiyati Galogen kichik guruh elementlarining xossalari

Xlor haqida malumotРЕКЛАМА|18+

Xlor — atom raqami 17 bo’lgan kimyoviy element. Kimyoviy elementlar davriy jadvalining 17 guruhi(davriy tizimning eskirgan qisqa shaklida VII guruhning asosiy guruhiga yoki VIIA guruhiga tegishli), uchinchi davrida joylashgan. Elementning atom massasi 35,446 m.a.b. U Cl belgisi bilan belgilanadi (lot. Chlorum)(Qadimiy yunoncha-Χλωρός – «-sariq yashil»). Kimyoviy faol metallmasdir. Galogen guruhiga kiradi.

Xlor
← Rux | Selen  →
Oddiy moddaning ko’rinishi Suyuq xlor og’zi yopiq idishda
Atom xossalari
Nomi, belgi, raqami ——————-→ Xlor / Chlorum (Cl), 17
Atom massasi ——————-→ 35.446 m.a.b. (g/mol);
Elektron konfiguratsiyasi ——————-→[Ne] 3s^2 3p^5
Atom radiusi ——————-→ 99 pm
Kimyoviy xossalari
Kovalent radius ——————-→ 102±4  pm
Ion radiusi ——————-→ (+7e)27 (-1e)181 pm
Elektrmanfiyligi ——————-→ 3.16 (poling shkalasi bo‘yicha)
Oksidlanish darajasi ——————-→ 7, 6, 5, 4, 3, 1, 0, −1
Ionlanish energiyasi ——————-→ 1254.9 kJ/mol; (13.01 eV)
Oddiy moddaning termodinamik xususiyatlari
Zichlik ( n.sh. da ) ——————-→ 3.21 g/l
Erish harorati ——————-→ 172.2К; −100,95 °C
Qaynatish harorati ——————-→ 238.6К; −34,55 °C
Solishtirma erish issiqligi ——————-→ 6.41 kJ/mol;
Solishtirma buglanish issiqligi ——————-→ 20.41 kJ/mol;
Molyar issiqlikgi ——————-→ 21.838 kJ/(K∙mol);
Molyar hajmi ——————-→ 18.7 mol/sm^3;
Oddiy moddaning kristall panjarasi
Panjara tuzilishi ——————-→ Ortorombik
Panjara parametrlari ——————-→ a=6,29 b=4,50 c=8,21 Å
Boshqa xususiyatlar
Issiqlik o’tkazuvchanligi ——————-→ (300 K) 0,009 Vt/(m·K);
CAS raqami ——————-→7782-50-5

Normal sharoitlarda xlor moddasi sarg’ish-yashil, havodan og’irroq, o’tkir hidli va shirin, «metall» ta’mga ega zaharli gaz. Xlor molekulasi diatomli (Cl₂ formulasi).

Ishlatilishi

Xlor sanoat, ilm-fan va maishiy ehtiyojlarning ko’plab sohalarida qo’llaniladi:

• 
  Polivinilxlorid, plastmassa, sintetik kauchukdan: simlar uchun izolyatsiyalash, oyna profili, qadoqlash materiallari, kiyim-kechak va poyabzal, linoleum va gramplastinkalar, laklar, asbob-uskunalar va polistirol, o’yinchoqlar, asbob-uskunalar, qurilish materiallari ishlab chiqariladi. Polivinilxlorid vinil xloridni polimerlash orqali ishlab chiqariladi, bugungi kunda u etilendan xlor muvozanatlashgan usul bilan oraliq 1,2-dixloretan orqali olinadi.
  
• 
  Xlorning oqartirish xususiyatlari qadimdan ma’lum bo’lgan. Xlorning sayqallash xususiyatlari qadim zamonlardan ma’lum. Xlor ko’p organik bo’yoqlarni yo’q qiladi, ularni rangsiz qiladi, lekin bu faqat suyuq yoki gazsimon suv ishtirokida sodir bo’ladi, chunki xlorning o’zi emas, balki gipoxlor kislota parchalanishi natijasida hosil bo’lgan kislorod atomi oqartiradi.
  

Cl2 + H2O → HCl + HClO
HClO→ 2HCl + O•

Bu mato, qog’oz, kartonni oqartirishning eski usuli.

• 
  Xlorli insektitsidlarni ishlab chiqarish—o’simliklar uchun xavfsiz bo’lgan, lekin zararli hasharotlarni o’ldiradigan moddalar. Ishlab chiqarilgan xlorning muhim qismi o’simliklarni himoya qilish vositalarini olish uchun sarflanadi.Eng muhim insektitsiddan biri bu geksaxlorosikloheksan (ko’pincha geksaxloran deb ataladi). Ushbu modda birinchi marta 1825 yilda Faraday tomonidan sintez qilingan, ammo 100 yildan ko’proq vaqt o’tgach – XX asrning 30-yillarida amaliy qo’llanilishini topilgan.
  
• 
  U kimyoviy urush qutol sifatida, shuningdek boshqa kimyoviy urush vositalarini ishlab chiqarish uchun ishlatilgan: xantal gazi, fosgen.
  
• 
  Suvni zararsizlantirish uchun – «xlorlash». Ichimlik suvini dezinfeksiya qilishning eng keng tarqalgan usuli; erkin xlor va uning birikmalari mikroorganizmlarning ferment tizimlarini buzish qobiliyatiga asoslangan. Ichimlik suvini dezinfeksiya qilish uchun quyidagilar qo’llaniladi: xlor, xlor dioksid, xloramin va xlorli ohak.
  
• 
  Oziq-ovqat sanoatida E925 oziq-ovqat qo’shimchasi sifatida ro’yxatdan o’tgan.
  
• 
  Kimyoviy ishlab chiqarishda xlorid kislota, xlorli ohak, berhollet tuzi, metall xloridlar, zaharlar, dorilar, o’g’itlar olishda ishlatiladi.
  
• 
  Metallurgiyada sof metallarni ishlab chiqarish uchun: titan, qalay, tantal, niobiy.
  
• 
  Xlor-argon detektorlarida quyosh neytronining ko’rsatkichi sifatida.
  

Ko’pgina rivojlangan mamlakatlar kundalik hayotda xlordan foydalanishni cheklashni istaydilar, shu jumladan xlorli qoldiqlarni yoqish paytida ko’p miqdorda dioksin hosil bo’ladi.