Mundarija kirish I. Tabiiy geografik komplekslarni o`rganishning nazariy masalalari

Mexanikaviy suffoziY. Mexanikaviy suffoziya qum qatlamlari tarqalgan joylarda uchraydi. Yer osti suvlari qumning mayda zarralarini harakatga keltiradi. Agar yer ostida suvlari yer

Yuzasining biror joydan chiqayotgan bo’lsa, qum zarralari ham olib chiqadi. Natijada yer osti suvlari o’tgan qum qatlamlari orasida bo’shliqlar hosil b-b, bular shu joylarning mustahkamligini pasaytiradi, demak bunday yerga qurulgan ishlarning cho’kib ketishga sabab bo’ladi.

Ximiyaviy suffoziY. Ximiyaviy suffoziya yer osti suvlarining ta’sirida tog’ jinislarining yemirilishi tufayli hosil bo’ladi. Bu ko’pincha karstlanish jarayoniga o’xshab ketadi. Ammo buning karstlanish jarayonidan farqi shuki, yer po’stlog’da uchragan tuz qatlamlarining yer osti suvlar ta’sirida erishidan vujudga keladi. Ximiyaviy suffoziyalar lyoss va lyossimon jinislar tarqalgan joylarda ko’p uchraydi.

Qashqadaryo havzasining tog’ va tog’ oldi tumanlari suffozion hodisalarga boy hisoblanadi. Suffozion jarayon tufayli cho’kishlar lyoss va lyossimon jinislar tarqalgan cho’llarda uchraydi. Bu tipdagi suffoziyalar viloyatimizning tekislik tumanlarida ko’rish mumkin.

Suffoziya rivojlanishi uchun viloyatimizning tog’ oldi tumanlari bo’lganQashqadaryo chap irmoqlari o’rta oqimlari havzasida yani Kitob, Shahrisabz,Yakkabog’, Qamashi, G’uzor va qisman Dehqonobod tumanlarining tekislikga tutash mintaqasida to’rtlamchi davr lyoss va lyossimon yotqiziqlar qalin qatlamlar hosil qiladi.

Bu relyef shakllarining alohidaligi yani yopiqligi suffoziya natijasida yerning cho’kkanligini ko’rsatadi.

Relyefning umumiy harakterida yaqqol ko’zga tashlanmasada konkret uchastkalarda dehqonchilik va qurulish ishlarini olib borishda suffozion relyef formalarining mavjudligini hisobga olish talab qilinadi.

Suffozion jarayonning oldini olish choralaridan biri suffoziyaga uchraydigan yer qatlamlarini yer usti va yer osti suvlari tasiridan saqlashdir.

Yer osti suvlarini oqimini tartibga solish, ularni yo’nalish maqsadga muvofiq ravijda o’zgartirish uchun ochiq yoki yopiq zovurlar qaziladi.

Mexanikaviy va ximiyaviy suffoziyalar yer osti va qatlamlararo suffoziyalarga bo’linadi.

Yer osti suffoziyalar yuqorida qayt qilinganidek yer osti suvlari bilan tog’ jinsi mayda zarralarning birgalikda harakat qilishi natijasida sodir bo’ladi.

Qatlamlararo suffoziyalar ham yer osti suffoziyaning bir turi b-b yer osti suvlarining ikki qatlami orasida harakat qilishi tufayli yuz beradi. Qatlamlararo suffoziya bo’lishi uchun bir qatlamdan ikkinchi qatlamga tomon oqib o’tuvchi yer osti suvlarining harakati ma’lum bir tezlikga ega bo’lishi lozim.

Bulardan tashqari yer osti suvlarining harakat tezligini kamaytirish uchun qatlamlarga bitum yoki suyuq oyna yuboriladi va boshqalar.

Yuqorida qayd qilingan barcha chora tadbirlar o’z vaqtida oshirilsa, tabiatning bu kabi hodisalariga qisman barham berilgan bo’ladi.