Mundarija Kirish I. Bob. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati

I.Bob. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati
1.1 Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning rivojlanish sabablari va shakllari
Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati haqida gapirishdan oldin Integratsiya tushunchasini aniqlab olish zarur. Adabiyot taqdim etadi ko'p miqdorda Integratsiya tushunchasining ta'riflari, bu ishda bir nechta ta'riflar taqdim etiladi.
Integratsiya (lot. Integer — yaxlit) — xoʻjalik yurituvchi subʼyektlarning birlashishi, ularning oʻzaro taʼsirini chuqurlashtirish, ular oʻrtasidagi aloqalarni rivojlantirishni anglatadi. Iqtisodiy integratsiya butun mamlakatlarning milliy iqtisodiyotlari darajasida ham, korxonalar, firmalar, kompaniyalar, korporatsiyalar o'rtasida ham sodir bo'ladi. Iqtisodiy integratsiya ishlab chiqarish va texnologik aloqalarni kengaytirish va chuqurlashtirishda, resurslardan birgalikda foydalanishda, kapitalni birlashtirishda, xo’jalik faoliyatini amalga oshirish uchun bir-biriga qulay shart-sharoitlar yaratishda, o’zaro to’siqlarni bartaraf etishda namoyon bo’ladi.
Iqtisodiy integratsiya (integrasiya, lot. Integratio — tiklanish) — turli mamlakatlar milliy xoʻjaliklarining oʻzaro taʼsiri va oʻzaro moslashuvi, ularning bosqichma-bosqich iqtisodiy birlashishiga olib keladi. Davlatlararo miqyosda integratsiya davlatlarning hududiy iqtisodiy birlashmalarini shakllantirish va ularning ichki va tashqi iqtisodiy siyosatini muvofiqlashtirish orqali amalga oshiriladi. Milliy xo’jaliklarning o’zaro ta’siri va o’zaro moslashuvi, eng avvalo, “umumiy bozor”ning bosqichma-bosqich vujudga kelishida – tovar ayirboshlash va ishlab chiqarish resurslari (kapital, mehnat, axborot) harakati uchun sharoitlarni liberallashtirishda namoyon bo’ladi. mamlakatlar o'rtasida.
Hozirgi vaqtda xalqaro savdo ishlab chiqarish omillari (kapital, mehnat va texnologiya) xalqaro harakatining turli shakllari bilan tobora to'ldirilib bordi, buning natijasida nafaqat tayyor mahsulotlar, balki uni ishlab chiqarish omillari ham chet elga ko'chirila boshladi. Tovar bahosi tarkibidagi foyda nafaqat davlat chegaralarida, balki undan tashqarida ham yaratila boshlandi. Iqtisodiy integratsiya xalqaro tovar va xizmatlar savdosi va ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati rivojlanishining tabiiy natijasiga aylandi. Agar XX asrning birinchi yarmi. mustaqil milliy davlatlarning tashkil topish davriga aylandi, keyin esa XX asrning ikkinchi yarmida. teskari jarayon boshlandi. Bu yangi tendentsiya dastlab (1950-yillardan boshlab) faqat Yevropada rivojlandi, keyin esa (1960-yillardan) boshqa mintaqalarga tarqaldi. Ko'pgina mamlakatlar o'z ixtiyori bilan to'liq milliy suverenitetdan voz kechadi va boshqa davlatlar bilan integratsiya birlashmalarini tuzadilar. Bu jarayonning asosiy sababi ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligini oshirishga intilish bo‘lib, integratsiyaning o‘zi birinchi navbatda iqtisodiy xususiyatga ega. Iqtisodiy integratsiya bloklarining jadal o'sishi xalqaro mehnat taqsimoti va xalqaro sanoat kooperatsiyasining rivojlanishini aks ettiradi.
Xalqaro mehnat taqsimoti xalqaro ishlab chiqarishni tashkil etishning shunday tizimiki, bunda davlatlar oʻzlarini barcha zarur tovarlar bilan mustaqil taʼminlash oʻrniga faqat ayrim tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, yetishmayotganlarini savdo yoʻli bilan oladi.
Eng oddiy misol, Yaponiya va AQSh o'rtasidagi avtomobil savdosi bo'lishi mumkin: yaponlar kambag'allar uchun tejamkor kichik avtomobillar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, amerikaliklar boylar uchun nufuzli qimmatbaho mashinalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Natijada, har bir mamlakat har xil turdagi avtomobillarni ishlab chiqaradigan vaziyatdan yaponlar ham, amerikaliklar ham foyda ko'radi.
Integratsiya bloklarini rivojlantirishning ikkinchi sharti bo'lgan xalqaro ishlab chiqarish kooperatsiyasi ishlab chiqarishni tashkil etish shakli bo'lib, unda turli mamlakatlar ishchilari bir xil ishlab chiqarish jarayonida (yoki bir-biri bilan bog'liq bo'lgan turli jarayonlarda) birgalikda ishtirok etadilar. Shunday qilib, Amerika va Yaponiya avtomobillari uchun ko'plab butlovchi qismlar boshqa mamlakatlarda ishlab chiqariladi va faqat yig'ish shtab-kvartirada amalga oshiriladi. Xalqaro hamkorlikning rivojlanishi bilan ishlab chiqarishni xalqaro miqyosda tashkil etuvchi va jahon bozorini tartibga soluvchi tashkilotlar shakllanadi. (1-ilovaga qarang)
Xalqaro mehnat taqsimoti va xalqaro ishlab chiqarish kooperatsiyasining natijasi ishlab chiqarishning xalqaro ijtimoiylashuvining rivojlanishi - ishlab chiqarishning baynalmilallashuvidir. Bu iqtisodiy jihatdan foydalidir, chunki birinchidan, u turli mamlakatlar resurslaridan eng samarali foydalanish imkonini beradi, ikkinchidan, miqyosda tejamkorlikni ta'minlaydi. Ikkinchi omil zamonaviy sharoitda eng muhim hisoblanadi. Gap shundaki, yuqori texnologiyali ishlab chiqarish yuqori boshlang‘ich sarmoyalarni talab qiladi, bu ishlab chiqarish keng ko‘lamli bo‘lsagina o‘zini oqlaydi, aks holda yuqori narx xaridorni cho‘chitadi. Ko'pgina mamlakatlarning ichki bozorlari (hatto AQSh kabi gigantlar) etarlicha yuqori talabni ta'minlamaganligi sababli, yuqori xarajatlarni talab qiladigan yuqori texnologiyali ishlab chiqarish (avtomobil va samolyotsozlik, kompyuterlar, videoregistratorlar ishlab chiqarish ...) foydali bo'ladi. nafaqat ichki, balki tashqi bozorlar uchun ham ishlaganda.
Ishlab chiqarishni baynalmilallashtirish bir vaqtning o'zida ham global miqyosda, ham alohida mintaqalar darajasida amalga oshiriladi. Ushbu ob'ektiv jarayonni rag'batlantirish uchun jahon xo'jaligini tartibga solish va milliy davlatlardan iqtisodiy suverenitetning bir qismini olish uchun maxsus milliy yuqori iqtisodiy tashkilotlar tuzilmoqda.
Ishlab chiqarishni baynalmilallashtirish turli yo'llar bilan rivojlanishi mumkin. Eng oddiy holat - bu o'rtasida turli mamlakatlar barqaror iqtisodiy aloqalar bir-birini to‘ldirish tamoyili asosida o‘rnatiladi. Bunday holda, har bir mamlakat o'z mahsulotlarini chet elga katta hajmda sotish uchun o'zining maxsus tarmoqlarini rivojlantiradi va keyin valyuta tushumlaridan boshqa mamlakatlarda yaxshi rivojlangan sanoat tarmoqlaridan tovarlar sotib olish uchun foydalanadi (masalan, Rossiya ixtisoslashgan. energiya resurslarini qazib olish va eksport qilishda, iste'mol tovarlarini import qilishda). Shu bilan birga, mamlakatlar o'zaro manfaat ko'radilar, lekin ularning iqtisodiyoti ma'lum darajada bir tomonlama rivojlanmoqda va jahon bozoriga juda bog'liq. Aynan mana shu tendentsiya hozirda butun jahon iqtisodiyotida hukmronlik qilmoqda: umumiy iqtisodiy o'sish fonida rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasidagi tafovut ortib bormoqda. Global miqyosda bunday xalqarolashuvni rag'batlantiradigan va nazorat qiluvchi asosiy tashkilotlar, masalan, xalqaro moliyaviy tashkilotlardir.
Xalqarolashuvning yuqori darajasi ishtirokchi mamlakatlarning iqtisodiy parametrlarini tenglashtirishni nazarda tutadi. Xalqaro miqyosda iqtisodiy tashkilotlar (masalan, UNCTAD) bu jarayonga rahbarlik qilishga intiladi. Biroq, ularning faoliyati natijalari hali ham ahamiyatsiz ko'rinadi. Aniqroq ta'sirga ega bo'lgan bunday xalqarolashuv global emas, balki mintaqaviy darajada turli mamlakatlar guruhlarining integratsiya ittifoqlarini yaratish shaklida rivojlanmoqda.
Sof iqtisodiy sabablardan tashqari, mintaqaviy integratsiya siyosiy rag'batlarga ham ega. Turli mamlakatlar o'rtasidagi yaqin iqtisodiy munosabatlarning mustahkamlanishi, milliy iqtisodiyotlarning birlashishi ularning siyosiy ziddiyatlari ehtimolini yo'q qiladi va boshqa mamlakatlarga nisbatan umumiy siyosat olib borish imkonini beradi. Masalan, Germaniya va Fransiyaning Yevropa Ittifoqidagi ishtiroki ularning o‘z davridan beri davom etgan siyosiy qarama-qarshiligini bartaraf etdi va umumiy raqiblarga qarshi “birlashgan front” sifatida harakat qilish imkonini berdi. Integratsiya guruhlarini shakllantirish zamonaviy geoiqtisodiy va geosiyosiy raqobatning tinch shakllaridan biriga aylandi.
2007 yil boshida Jahon Savdo Tashkiloti (JST) Kotibiyatining ma'lumotlariga ko'ra, dunyoda 327 ta integratsion xarakterdagi mintaqaviy savdo bitimlari ro'yxatga olingan. Dunyoning barcha mintaqalarida xalqaro iqtisodiy integratsiya birlashmalari mavjud bo'lib, ularga rivojlanish darajasi va ijtimoiy-iqtisodiy tizimlari juda xilma-xil bo'lgan mamlakatlar kiradi. Eng yirik va faol integratsiya bloklari Shimoliy Amerika erkin savdo hududi (NAFTA) va Tinch okeanidagi Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi (APEC) tashkilotidir.