Mundarija kirish I. Bob. Qadimgi Eron madaniyati haqida umumiy ma’lumot

1.2. Qadimgi Fors kostyumi tarixi.
Forslar (oʻzlarini eroniy deb atashadi) —Antropologik tarafidan yevropoid irqining hind-oʻrtayerdengiz guruhiga kiradi. Fors tilida gaplashadi. Islom dinining shiyit tarmogʻiga mansubdir. Qadimgi Eron qabilalari Markaziy Osiyodan miloddan avvalgi 2-ming yillik oxirida janubi-gʻarbiy tomonlariga joylashgan. Ular Midiya davlatida, Axemen avlodi qurgan davlatda asosiy roʻl oʻynadi. 7-asrlardagi arab bosqinchiligidan keyіn forslar orasida islom dini keng etak yoya boshladi. Forslarning etnik tarixida arablardan soʻng turklar (11 — 12 asrlar, saljuqlar), turk-
moʻg’ullar (13 −14 asrlar, Xulagʻu sulolasi) oʻz izlarini qoldirdi. 16-asrning boshlanishida forslar eronlik Sefevi sulolasiga tobe boʻlsa, 19 — asrning oʻrtalarida
ularga qadjarlar oʻz hukmdorligini oʻrnatdi. 19-asrning oʻrtasida millat boʻlib shakllanishi nihoyasiga etdi. Forslar qadimdan dehqonchilik bilan shugʻullanishadi;
bugʻdoy, tariq, guruch, paxta, arpa, choy, v.b. sholi oʻsimliklar ekib, qoʻylar boqishgan. Shaharlarida kulolchilik bilan savdo-sottiq rivojlandi. Fors ustalari toʻqigan gilamlari, keramik idishlar, zargarlik buyumlar koʻp davlatlarda mashhur
boʻldi. Eron gilamlaridagi naqshlar. Uylari soz bolchiqdan, gʻishtdan qurilib, tomi qamish bilan bekitildi. Zadagon forslar hovlisiga hovuz (basseyn)qurdirdi.Tarixda Eronda kiyilgan kiyimlarni ikki qismga bo’lish mumkin. Birinchisi - turli xil tarixiy davrlarning kiyimlari, ikkinchisi - mamlakatning 11 mintaqasida yashovchi turli xil xalqlarning an’anaviy kiyimlari. Eron kiyimlarining tarixi Midiya tarixiy davridan, ya’ni bizning eramizdan 708 yil oldin kelib chiqadi. O’sha davrdagi yozuvlar va yozma dalillardan saqlanib qolgan tosh va metaldan yasalgan buyumlar va idish-tovoqlarga chizilgan rasmlardan o’sha davrning kiyimlari, rang sxemasi va, albatta, egalariga baho berish mumkin. Dastlab, kiyimlar oddiy edi va asosan tanani himoya qilish uchun xizmat qildi. Qadimgi forslar ovchilik va chorvachilik bilan shug’ullanishgan, ularning kiyimlari hayvonlarning terisidan qilingan yomg’ir paltolari edi. Faqat qo’shni xalqlarni zabt etgan va qul qilganidan so’ng, ulkan boylikka erishgandan so’ng, forslar hashamatli buyumlar bilan tanishib, rang-barang va boy liboslarda kiyinishni boshladilar. Qadimgi forslarning erkaklar kiyimlari charm yoki mo’ynali shimlar (anaxaridlar) va kamarli charmdan qilingan edi. Kamroq iqlimi kam bo’lgan hududlarda anaxaridlar va kaftanlar zich jundan tikilgan. Oddiy aholi shu tarzda kiyinishni davom ettirdi va Podshoh Kir Mediyani zabt etgandan so’ng, rasmiy sudga aylangan Midi kostyumini sudga kiritdi. Midiya tashqi kiyimi yupqa jun va ipak matodan, binafsha va to’q qizil ranglardan qilingan. U keng va uzun edi, ko’ylagi xalat, shapka va shimdan iborat edi. Midiya kaftanining juda uzun pollari yig’ilib, belbog’larga o’ralgan edi. Shu bilan birga, tomonlarda hosil bo’lgan burmalar. Kaftanning yenglari ham juda keng bo’lib, ichki qismida ray shaklidagi burmalar mavjud edi. Ba’zan yenglarning burmalari boshqa rangdagi matodan qilingan. Midiya kostyumini Qirolning yaqin sheriklari va saroyning yuqori lavozimli amaldorlari kiyib olishgan. Eron podshohi hamda malika tasviriAsta-sekin oddiy odamlarning charmdan tayyorlangan kiyimlari yumshoq jun matodan tikilgan kostyumga o’tishga imkon berdi. Garem shim o’rniga tor charm shim kiyila boshladi. Saroy a’yonlari va hukmronlik qiladigan sulola a’zolari binafsha rang mussel kiyimlarini afzal ko’rdilar, ularning bosh kiyimi qirol singari ko’k va oq bandaj bilan bezatilgan edi. Kamroq mansabdorlar xuddi o’sha kiyimni kiyishdi, ammo boshqa rangda Podshoh hamda saroy a’yonlari bilan Milliy kiyimlari: erkaklari matodan tikilgan koʻylak, shim, qoʻy terіsіdan tіkіlgan kurtka, boshiga salla oʻraydi. Ayollarining asosiy kiyimi — koʻylak, kofta, dambal, butkul gavdasini yopib turadigan chadra boʻlgan.