Mundarija: kirish I bob. Kartoshkaning rak kasalligi

II BOB. KARTOSHKA QORA SON VA XALQALI CHIRISH KAKLLIGI UNGA QARSHI KURASH CHORALARI. VA KARTOSHKANING KASALLIKLARIGA QARSHI KURASH CHORALARI
2.1 Kartoshka qora son va xalqali chirish kaklligi unga qarshi kurash choralari
Kartoshka o'simligi o'sish, rivojlanish va tugunaklarini saqlash jarayonida turli zamburug', bakteriya, virus kasalliklari bilan kasallanadi. Zamburug' kasalliklariga fitoftorioz, makrosporioz, kalmaraz; bakteriya kasalliklariga qorason, doirasimon chirish va virus kasalliklariga mozaikani ko'rsatish mumkin. Tugunaklami omborxonalarda saqlash jarayonida fitoftorioz, fuzarioz, fomoz va nam chirish kasalligi uch­raydi. Kartoshkaningfitoftorioz kasalligi. Fitoftorioz kasalligi sababli hosil 50% ga kamayadi. Kasallikni Oomitsetlar sinfi, Perenosporales tartibiga mansub Phytophthora infestans zamburug'i keltirib chiqaradi.
Kasallik belgilari barglarda va tugunaklarda hosil bo'ladi. Kasallangan barglaming cheti bo'ylab qo'ng'ir rangdagi dog* hosil bo'ladi. Orqa tomonida mog'orga o'xshash oq g'uborda zamburug' zoosporangiysida zoosporalar hosil bo'ladi. Bu kasallik tugunaklarda qo'ng'ir chirish kasalligini keltirib chiqaradi. Zararlangan tugunaklaming asosiy qis- mini - mag'zini chiritadi. Havo nam, harorat 18-20°C bo'lganda kasallikning rivojlanishi yaxshi ifodalanadi. O'simliklarga infeksiya barg og'izchalari orqali kiradi. Barglarda hosil bo'lgan zoosporalar tuproqqa tushib, tugunakni zararlaydi. Keyinchalik zararlangan tugunakda Fusarium zamburug'i vakillari keng tarqaladi. Kartoshka tugunagining chirigan to'qimalari ustini oq, sariq, binafsha rangdagi zamburug' mitseliysi qoplab oladi. Zararlangan kar­toshka tugunaklari va kasallangan o'simliklar qoldig'i birlamchi infek­siya manbayi bo'lib, u infeksiya tuproqdan poya orqali barglarga ko'tarilib boradi va sog'lom o'simliklami zararlash manbayi bo'lib xizmat qiladi. Kasallikka qarshi kurash choralari: sog'lom tugunaklami ekish, o'simliklarga kimyoviy ishlov berish (1% li bordo suyuqligini, 80% sineb, 90% li mis xlorid eritmasini 1 ga yerga 500-600 / miqdorda, har 10-15 kunda sepish), almashlab ekish qoidalariga rioya qilish, NPK o'g'itlami me’yorida ishlatish, mikroelementlar eritmasi bilan ishlov berish, kar­toshka hosilini havo quruq vaqtda yig'ishtirib olish, saqlash rejimiga amal qilish, chidamli navlami ekish. Janubiy Amerika kartoshkasi - Solatium demissumni madaniy kartoshka - S. tuberosum bilan chatishtirib, fitoftoraga, sovuqqa chidamli, kraxmalga boy navlar yaratilgan. Kartoshka raki. Bu kasallikni qo'zg'atuvchi Xitridiomitsetlar sinfi, Chytridiales tartibi vakili Synchytrium endobioticum hisoblanadi. Kasallik asosan tugunaklami zararlaydi. Ulaming kurtaklari (ko'zchalari) atrofida o'ziga xos yumaloq o'simtalar paydo bo'ladi. Ular tugunakning chirishiga sabab bo'ladi. Kurtakda qishlagan zamburug' zoosporalari infeksiya manbayi hisoblanadi. Ulaming cheksiz bo'linishidan o'simtalar hosil bo'ladi. Kasallik qo'zg'atuvchining rivojlanishi va tarqalishi uchun harorat 16-20°C va namlik 70-80% bo'lishi kifoya. Kasallikka qarshi kurash choralari: kartoshka etishtirish agrotexnika tadbirlariga amal qilish (makkajo'xori, karam, dukkakli va g'alla ekinlarini almashlab ekish), chidamli navlami ekish (Курьер, Столовый- 19, Заурский), yerga organik o'g'itlar solish, tuproqqa 20-25% li nitrofen bilan kimyoviy ishlov berish (1 ga joyga 20 / eritma hisobida). Rizoktonioz kasalligi. Bu kasallikni qo'zg'atuvchi Rhizoctonia solani zamburug'i bo'lib, kasallik 3 shaklda uchraydi: tugunakning qora kalmarazi, o'simlikning kasallanishi va poyaning oq chirishi. Kasallik tugunaklarni, o'simtani, poyani zararlaydi. Kasallangan kartoshka tugunaklarida qora rangdagi dog'lar paydo bo'ladi. Ulardan hosil bo'lgan sklerosiylardan bazidiosporalar vositasida ko'payadi. Kasallik qo'zg'atuvchi mitseliy, sklerosiy va bazidiya bosqichlarida rivojlanadi. Tugunakning o'sishidan hosil bo'lgan stolonlar ham qorayib, qurib qoladi. Sporalar yosh tugunaklarni ham zararlaydi. Kasallangan tugunak, o'simliklar va begona o'tlaming tuproqdagi qoldig'i, hosil bo'ladigan zamburug' mitseliysi va sklerosiylar infeksiya manbayi hisoblanadi. Kasallikka qarshi kurash choralari: tugunakni tuproq harorati 7°C bo'lganda 6-7 sm chuqurlikka ekish, qatqaloqqa qarshi o'z vaqtida kurashish, 1 t tugunakka 70 / hisobida fungitsid eritmasi bilan ishlov berish, almashlab ekishga amal qilish (g'alla, dukkakli ekinlami 3-4 yildan keyin ekish), begona o'tlarga qarshi kurash, chidamli navlami ekishdan iborat. Fuzarioz, ya’ni kartoshkaning quruq chirishi. Bu kasallik tugunaklarni saqlash davrida kuzatiladi. Kasallikni Fusarium turkumiga mansub bir necha turdagi zamburug'lar keltirib chiqaradi. Kasallik hosil yig'Ugandan keyin 2-3 oy muddatda seziladi. Bunda tugunaklar po'sti bujmayib, usti oqish, qizg'ish, qo'ng'ir rangdagi mitseliy bilan qoplanadi. Unda hosil bo'lgan konidiylar vositasida sog'lom tugunaklar zararlanadi. Kartoshka tugunagining po'stloq ostidan 1 sm ichkarida asosiy parenximada qiz­g'ish rangdagi halqa hosil bo'ladi. Namlik miqdorining ortishi, harorat 25-27°C da bo'lishi zamburug'ning tarqalishiga sabab bo'ladi. Tuproq zarrachalari, omborxonadagi zamburug' qoldiqlari va tuproq infeksiya manbayi hisoblanadi. Kasallikka qarshi kurash choralari-. sog'lom tugunaklarni urug'lik uchun olish, ular mexanik zararlanishiga yo'l qo'ymaslik, omborxonalarda haroratni me’yorida saqlash. Fomoz kasalligini Takomillashmagan zamburug'lar sinfining vakili Phoma exigua zamburug'i keltirib chiqaradi. Kasallik o'simlikning tugunaklari va poyasini kasallantiradi. Tugunaklarda dog' hosil bo'lib, u borgan sari chuqurlashib kirib boradi. Uning yuzasida qora rangdagi zamburug' piknidiyalarida sporalar hosil bo'ladi. Bahorga borib bunday tugunaklar chirib ketadi. Ekin dalalari tuprog'ida mavjud bo'lgan zamburug' sporalari birlamchi infeksiya manbayi hisoblanadi. Poyada kasallik barglar bandida har xil dog'lar hosil qilish bilan namoyon bo'ladi. Kasallangan to'qimalarda zamburug'ning jigarrang piknidiyalari hosil bo'ladi. Kasallik tufayli kartoshkaning 25% ga yaqin hosili nobud bo'ladi. Kasallikka qarshi kurash choralari: sog'lom urug'lami ekish, almashlab ekishga amal qilish, o'simliklar qoldig'ini daladan chiqarib tashlash, tugunaklarni saqlash rejimiga amal qilish. Bakterial kasalliklar - qorason. Kasallik poya va tugunaklarni zararlaydi. Kasallik qo'zg'atuvchi Putobacterium phytophthorum bakteriyasi hisoblanadi. Kasallik dalada maysa paydo bo'lgandan keyin namoyon bo'ladi. Kasallangan o'simliklaming poyasi qorayib, chiriy boshlaydi. Yuqorigi barglari och yashil rangda bo'lib, sarg'ayadi va quriydi. Kasallangan o'simliklar poyasi tuproqdan oson sug'uriladi.
Tugunak chirigan holatida kasallik belgilari ko'zga tashlanadi. To'qimalari yumshoq, hidli, shilimshiq, rangi to'q qo'ng'ir bo'ladi. Omborxonada harorat ko'tarilib ketganda chirish tez tarqaladi. Kasallangan o'simliklar qoldig'i infeksiya manbayi hisoblanadi. Kasallik tufayli dastlab poyaning pastki qismi qorayib chiriydi. Shunda o'simliklar gullamay, nobud bo'ladi. Kasallik kamroq tarqalganda esa stolonlar orqali tugunakka kirib boradi. Tugunak sog'lom tugunaklarga aralashganda, ulami zararlaydi. Kasallikka qarshi kurash choralari: ekish uchun sog'lom o'simliklardan urug'lik tugunak olish, ulami saralab, qulay sharoitda saqlash, agrotexnika (azotli o'g'it kam berib, ko'p sug'orish) tadbirlariga amal qilish, kasal-langan tugunaklarni ajratib olish, o'simliklarga kimyoviy ishlov berish, chidamli navlar ekish. Virus kasalliklari. Bu kasallik barcha xo'jaliklarda uchraydi. Uning zarari ekologik sharoitga, zararlash darajasi o'simlikning naviga, tuproq, urug'likning sifatiga uzviy bog'liq (VIII rangli rasm).
Kasallikni x-virus - Solatium virus, S, F, A, K, R viruslar keltirib chiqaradi. Kasallikning tashqi belgilari bir xil bo'lmaganligi uchun ulami aniqlash qiyin. Kasallik qo'zg'atuvchini aniqlashda elektron mikroskopdan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Kasallangan o'simlikdan tayyorlangan urug'lik tugunaklar kasallikning infeksiya manbayi hisoblanadi. Infeksiya begona o'tlarda ham saqlanadi. Barglaming bukilishiga sabab bo'ladigan lentasimon vims eng ko'p tarqalgan turlar qatoriga kiradi. Kasallik belgisi barg va poyada nekrozli dog'lar hosil qilish bilan namoyon bo'ladi. Nekroz barg bandida ham kuzatiladi. Kasallangan poya nimjon bo'lib, qurib qoladi va osilib turadi.
Infeksiya poyadan tugunakka o'tadi. Havo harorati 25°C bo'lganda kasallik yaqqol namoyon bo'ladi. Barglar gullash fazasiga qadar qurib qolganda, hosil 50% gacha kamayadi. Kasallik qo'zg'atuvchi Y virus bo'lib, u pomidor, maxorka, bulg'or qalampirini kasallantiradi va ular vositasida tarqaladi. Shiralar kasallik qo'zg'atuvchini tarqatuvchilar bo'lib, o'simliklar bir-biri bilan tutashganda ham kasallanishi mumkin. Kasallik asosan tu-gunaklarda saqlanadi.