Mundarija: Kirish I bob: Ilk o’spirinlik davrida o’z-o’ziga bo’lgan munosabatlarni yoshga bog’liq xususiyatlarining nazariy asoslari



Download 343,73 Kb.
bet5/12
Sana04.06.2022
Hajmi343,73 Kb.
#635135
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
Mundarija Kirish I bob Ilk o’spirinlik davrida o’z o’ziga bo’l

Sotsiogenetik nazariyalarda ilk o‘spirinlik xususiyatlari jamiyatning tuzilishidan, ijtimoiylashuv usullaridan, boshqalar bilan o‘zaro ta’sir xususiyatlaridan kelib chiqadi.Ilk o‘spirinlikni o‘rganishda sotsiogentik yo‘nalish ijtimoiy psixologiyaning ta’siri bilan bog‘liq.Nemis psixologi K.Levinning “maydon nazariyasi” bo‘yicha insonning xulq-atvori, bir tomondan shaxsning, ikkinchi tomondan uni o‘rab turgan muhitning funksiyasidir. Lekin shaxs xususiyatlari va muhit hislatlari o‘zaro bog‘liq. Bola oiladan, maktabdan tashqarida mavjud bo‘la olmaydi, chunki bu ijtimoiy institutlar alohida olingan individlarsiz bo‘lishi mumkin emas. Levin shaxsiy va muhit komponentlarining birligi va o‘zaro ta’sirini hayotiy yoki psixologik fazo deb ataydi. O‘tish davrining muhim jarayonlari sifatida Levin shaxs hayotiy dunyosining, muloqot doirasining kengayishi deb hisoblaydi. Ilk o‘spirinning xulq-atvori o‘zgaruvchandir. Bolalikdan kattalikka o‘tgan o‘spirin, to‘liq unisiga ham, bunisiga ham kirmaydi. Uning hayotiy dunyosi va ijtimoiy vaziyatdagi bu xususiyati intilish darajasining noaniqligi, ichki qarama-qarshilik, kuchli tortinchoqlik va agressivlik kabi psixikasining holatlarida namoyon bo‘ladi. Bunday nizolar qanchalik ko‘p bo‘lsa, bolalar dunyosi va kattalar dunyosi orasida farq shunchalik ko‘p bo‘ladi.
Levin qonsepsiyasining yutug‘i shundaki, u o‘spirinlikni ijtimoiy-psixologik hodisa sifatida qaraydi, shaxsning psixik taraqqiyotini uning ijtimoiy holatining o‘zgarishi bilan bog‘laydi.
Ilk o‘spirinlik biogenetik va sotsiogenetik yo‘nalishlarining umumiy xususiyati shundaki, taraqqiyotning manbaalari va harakatga keltiruvchi kuchlarini ular psixik omillardan tashqarida izlaydilar. Birinchi hoda organizmda ro‘y beradigan biologik jarayonlarga urg‘u beriladi, ikkinchisida shaxs ishtirok etadigan ijtimoiy jarayonlarga urg‘u beriladi.
Psixogenetik yo‘nalish har ikkala yo‘nalishning ahamiyatini kamaytirmagan holda, psixik jarayonlarning rivojlanishini birinchi o‘ringa qo‘yadi. Bu yo‘nalishni uchga bo‘lib o‘rganish mumkin.Ular:
Xulq-atvorni hissiyot, mayl va boshqa psixikaning ratsional bo‘lmagan tarkibiy qismlari bilan tushuntiruvchi nazariya psixodinamik nazariya deb ataladi.Bilish qobiliyatlari va intellektning rivojlanishiga urg‘u beriladigan qonsepsiya kognitiv yoki kognitiv-genetik qonsepsiya deb ataladi. SHaxsning rivojlanishiga urg‘u beriladigan qonsepsiyalar personologik qonsepsiyalar deb ataladi.
Ilk o‘sprinlik haqida psixodinamik nazariyaning yirik namoyondasi mashhur amerikalik psixolog E.Erikson hisoblanadi. Uning falsafiy-metodologik qarashlari freydistik-psixoanalizning davomi hisoblanadi.Z.Freyd shaxs taraqqiyotining asosiy harakatlantiruvchi kuchi biologik jinsiy mayl(“libido”) deb hisoblaydi. Eriksonning ta’kidlashicha, insonning rivojlanishi, o‘zaro bog‘liq uch jarayondan iborat: biologiya o‘rganadigan jismoniy taraqqiyot, psixologiya o‘rganadigan ongli “Men”ning rivojlanishi, ijtimioy fanlar o‘rganadigan ijtimoiy rivojlanish. Taraqqiyotning asosiy qonuni – “epigenetik prinsip “ bo‘lib, rivojlanishning har bir yangi bosqichida oldingi bosqichlarda bo‘lmagan yangi hodisa va hislatlar paydo bo‘ladi. Taraqqiyotning yangi fazasiga o‘tish “normativ inqiroz” shaklida o‘tadi, u tashqaridan patologik hodisaga o‘xshaydi, lekin o‘sishning normal qiyinchiliklarini ifodalaydi.
Taraqqiyotning yangi bosqichiga o‘tish oldingi bosqichga xos bo‘lgan asosiy qarama-qarshilikni hal qilish asosida mumkin bo‘ladi. Agar qarama-qarshilik hal qilinmasa u albatta keyin namoyon bo‘ladi.
Erikson hayotiy siklni sakkiz bosqich (faza) ga bo‘ladi.
Birinchi bosqich – go‘daklik. Uning asosiy maqsadi – tashqi dunyoga “ishonish” hissini hosil qilishdir. Uning asosiy vositasi ota-onaning muhabbati va g‘amxo‘rligidir. Agar go‘dakda “asosli ishonish “ vujudga kelmasa, unda dunyoga “asosli ishonmaslik”, xavotirlanish hissi paydo bo‘ladi.
Ikkinchi bosqichilk bolalik - bolada uyat va shubhalanish kabi hislar paydo bo‘ladi. Bolada mustaqillik, ma’suliyat, tartib va intizomni hurmatlash kabi xislatlar paydo bo‘ladi.
Uchinchi bosqich – o‘yin Yoshi (5-7 Yosh) tashabbus hissi, nimadir qilish hissi paydo bo‘ladi. Bu Yoshda guruhiy o‘yinlar, tengdoshlari bilan muloqot, xayolning rivojlanishi muhim hisoblanadi. Bu Yoshda adolat, qoidaga mosligini tushunish hissi paydo bo‘ladi.
To‘rtinchi bosqich –maktab Yoshidagi yangi psixologik tuzilma - maqsadga erishish qobiliyati, tashabbuskorlik hissidir.
Beshinchi bosqich – o‘spirinlik bo‘lib, boshqalarga o‘xshamaslik, individuallik hissining paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Erikson o‘z-o‘zini anglash, vaqtni yangicha his qilish, jinsiy qiziqishlar shakllanishi mexanizmlarini to‘liq tavsiflaydi.
Oltinchi bosqich – Yoshlik – boshqalar bilan intim psixologik yaqinlik, jumladan jinsiy yaqinlik ehtiyoji va qobiliyati paydo bo‘ladi.
Ettinchi bosqich – etuklik davrida hayotiy faoliyatning barcha sohalarida ( mehnatda, ijodiyotda, g‘amxo‘rlikda, pusht qoldirishda, tajriba uzatish va boshqalarda) mahsuldorlik tuyg‘usi uzluksiz hamroh bo‘ladi va ezgu niyatlarning amalga oshishida turtki vazifasini bajaradi.
Sakkizinchi bosqich, ya’niqarilik– inson sifatida o‘z burchini uddalay olganligidan, turmushning keng qamrovliligidan qanoatlanish tuyg‘ulari bilan xarakterlanadi.

Download 343,73 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish