Mundarija: Kirish I. Bob. Halqali chuvalchanglar( Annelida) tipi sistematikasi

Meditsina zulugi (Hirudo medicinalis) ning tuzilishi va hayoti

Meditsina zulugi ba’zi sayozroq ko‘llar, kattoroq havza va botqoqliklarda ko‘p uchraydi. 8-15 sm uzunlikdagi bu chuvalchangning ancha yo‘g‘onlashgan ko‘kimtir-yashil tanasining esa bundan 2-3 marta kattaroq anal so‘rg‘ichi joylashgan. Bular hayvon tanasiga yopishishga va harakatlanishga yordam beradi. Bosh tomoni ingichkalashgan, dum tomoni yo‘g‘onroq bo‘lib, tanasi juda ko‘p mayda “halqalar” hosil qiladi. Lekin bu soxta halqalardir. Aslida zulukning haqiqiy-ichki segmentlari 33 ta bo‘lib, bu son ko‘pchilik zuluklar uchun xarakterlidir.

Zulukning shilimshiqli yashil tusli terisida jigarrang qoramtir chiziqlar bilan birga orqasida sarg‘ish yoki qizg‘ish yo‘li “guldor” shakllar ravshan ko‘zga tashlanadi. Bosh tomonida har xil kattalikdagi 10 ta ko‘zchalar joylashgan (bular shunday qaraganda ko‘rinmaydi). Terining ustki yupqa kutikula bilan qoplangan bo‘lib, uning ostidagi epiteliya oralig‘ida shilimshiq modda ajratuvchi bezlar ko‘p. Epiteliyaning ostiga halqali va cho‘ziq muskullarning tolalari tutashgan. Zuluklarda qorin-orqa yo‘nalishidagi va qiya joylashgan muskul tolalari kuchli taraqqiy etgan. Bular hammasi zulukning suvda tez va chaqqon harakatlanishini muvofiqlashtiradi.
Og‘iz so‘rg‘ichining ostidagi voronkasimon botiqlikda og‘iz, dum so‘rg‘ichining ustida esa anal teshigi joylashgan. Hazm va boshqa ichki organlari parenxema tipidagi ho‘jayralarning oralig‘ida joylashgan.
Hazm organlari. Og‘iz so‘rg‘ichining ostidagi og‘izoldi botiqligi devorida 3 ta bir-biriga qarama-qarshi joylashgan yassi yarimshar shaklidagi organi-jag‘larining bo‘lishi xarakterlidir. Qattiq va muskulli jag‘larining ustki qirrasida o‘tkir-arrasimon tishchalar bor. Zuluk birorta sut emizuvchi hayvon yoki odam terisiga yopishgan vaqtda mazkur jag‘lar arraga o‘xshab ishlandi va terisida uchta kesik hosil qilgach, u qon so‘rishga o‘tadi. Og‘iz-katta muskulli halqumga ochilgan. Halqum devoridagi bezlardan hosil bo‘luvchi girudin moddasi qonni ivib qolishdan saqlab, so‘rishni muvofiqlashtiradi. Oshqozoni juda katta va u 12-13 ta yon o‘simtalar hosil qiladi. Eng uzun oxirgi yon o‘simtalar ichakning ikki yon o‘simtalar ichakning ikki yon tomonida joylashgan. Oshqozonining bu o‘simtalarda zapas qon ivimagan holda uzoq vaqt saqlanadi. Dum tomonida joylashgan kaltagina ichak bir oz yo‘g‘onlashgan, u orqa ichak va anal teshigi orqali tashqariga ochilgan. So‘rib olingan qon ichakda hazm bo‘ladi.