Mundarija: Kirish i-bob. Genetika faniga kirish, maqsadi, vazifalari va rivojlanish istiqbollari

7. Organ transplantasiyasi donorlardan - juda murakkab operasiya, undan so'ng greftni kesishning teng darajada qiyin davri. Ko'pincha transplantasiya rad etiladi va bemor o'ladi. Olimlar bu muammolarni klonlash orqali hal qilish mumkinligiga umid qilmoqda.
8. Klonlash - genetik muhandislik usuli, bunda nasl ajdodning somatik hujayrasidan olinadi va shuning uchun aynan bir xil genomga ega. Hayvonlarni klonlash tibbiyot va molekulyar biologiyaning ko'plab muammolarini hal qiladi, lekin ayni paytda ko'plab ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi.
9. Deformasiyalar. Yangi tirik mavjudotning rivojlanishi tanadagi har bir hujayraning yadrosida joylashgan DNKda qayd etilgan genetik kodga muvofiq sodir bo'ladi. Ba'zida atrof-muhit omillari - radioaktiv, ultrabinafsha nurlar, kimyoviy moddalar ta'siri ostida genetik kodning buzilishi sodir bo'ladi, mutasiyalar va me'yordan chetga chiqish sodir bo'ladi.
10. Genetika va sud ekspertizasi. Sud amaliyotida kasalxonada bolalarni aralashtirib yuborish holatlari mavjud. Ba'zida bu boshqa odamlarning oilalarida bir yildan ortiq o'sgan bolalarga tegishli. Qarindoshlikni o'rnatish uchun biologik tekshirish usullari qo'llaniladi, bu bola 1 yoshga to'lganda va qon tizimi barqarorlashganda amalga oshiriladi. Yangi usul ishlab chiqildi - xromosoma darajasida tahlil qilish imkonini beruvchi gen barmoq izlari. Bunday holda, bolaning yoshi muhim emas va munosabatlar 100% kafolat bilan o'rnatiladi.
Har qanday tirik mavjudot hayotining barcha bosqichlari, shu jumladan odamlar uchun ham muhimdir. Ularning barchasi asl tirik organizmning siklik ko'payishiga qadar qaynaydi. Va bu siklik ko'payish jarayoni taxminan 4 milliard yil oldin boshlangan.
Keling, uning xususiyatlarini ko'rib chiqaylik. Biokimyodan ma'lumki, organik molekulalarning ko'p reaksiyalari qaytariladi. Masalan, aminokislotalardan oqsil molekulalari sintezlanadi, ular aminokislotalarga bo'linishi mumkin. Ya'ni, har qanday ta'sirlar ta'sirida sintez reaksiyalari ham, parchalanish reaksiyalari ham sodir bo'ladi. Tirik tabiatda har qanday organizm asl organizmni bo'linish va asl organizmning yangi nusxasining ajratilgan qismidan ko'payishning siklik bosqichlaridan o'tadi, keyin esa ko'payish uchun embrion paydo bo'ladi. Aynan shuning uchun ham tirik tabiatdagi o'zaro ta'sirlar milliardlab yillar davom etadi. Asl organizmning bo'lingan qismlaridan uning nusxasini ko'paytirish xususiyati molekulalar majmuasining nusxani ko'paytirish jarayonini to'liq boshqaradigan yangi organizmga o'tishi bilan belgilanadi. Jarayon molekulalarning komplekslarini o'z-o'zini ko'paytirishdan boshlandi. Va bu yo'l har bir tirik hujayrada etarlicha mustahkamlangan. Olimlar uzoq vaqt davomida embriogenez jarayonida hayot evolyusiyasi bosqichlari takrorlanishini payqashgan. Ammo keyin siz hujayraning eng chuqur qismida, uning yadrosida DNK molekulalari mavjudligiga e'tibor berishingiz kerak. Bu Yerdagi hayot dastlab DNKning qo'sh spiralini parchalash, so'ngra qo'sh spiralni qayta yaratish jarayonini ta'minlash xususiyatiga ega bo'lgan molekulalar komplekslarining ko'payishi bilan boshlanganining eng yaxshi isbotidir. Bu bo'linish paytida uzatilgan va asl ob'ektning nusxasini sintezini to'liq boshqaradigan molekulalar yordamida tirik ob'ektni siklik qayta tiklash jarayoni. Shuning uchun hayotning ta'rifi shunday bo'ladi.
Hayot materiyaning o'zaro ta'sirining bir turi bo'lib, uning ma'lum o'zaro ta'sir turlaridan asosiy farqi ob'ektlarni saqlash, to'plash va nusxalash bo'lib, ular ushbu o'zaro ta'sirlarga ishonch hosil qiladi va ularni tasodifiydan muntazamga o'tkazadi, shu bilan birga siklik ko'payish mavjud. tirik ob'ektdan.
Har qanday tirik organizm molekulalarning genetik to'plamiga ega bo'lib, u asl ob'ektning nusxasini qayta yaratish jarayonini, ya'ni bitta ehtimollik bilan zarur oziq moddalar mavjud bo'lganda, kompleksning o'zaro ta'siri natijasida to'liq aniqlaydi. molekulalar, tirik organizmning nusxasi qayta yaratiladi. Ammo ozuqaviy moddalarni olish kafolatlanmaydi, zararli tashqi ta'sirlar va hujayra ichidagi o'zaro ta'sirlarning buzilishi ham sodir bo'ladi. Shuning uchun nusxani qayta yaratishning umumiy ehtimoli har doim bittadan bir oz kamroq.
Shunday qilib, ikkita organizm yoki tirik ob'ektdan o'sha organizm samaraliroq ko'chiriladi, bunda barcha kerakli o'zaro ta'sirlarni amalga oshirishning umumiy ehtimoli kattaroqdir. Bu tirik tabiatning rivojlanish qonunidir. Boshqacha qilib aytganda, uni quyidagicha shakllantirish mumkin: ob'ektni nusxalash uchun zarur bo'lgan o'zaro ta'sirlar ob'ektning o'zi tomonidan qanchalik ko'p boshqarilsa, uning siklik takrorlanish ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi.
Shu bilan birga, ko'rinib turibdiki, agar barcha o'zaro ta'sirlarning umumiy ehtimoli ortib borsa, u holda berilgan ob'ekt rivojlanadi, agar u kamaysa, u involyusiyaga uchraydi, agar u o'zgarmasa, u holda ob'ekt barqaror holatda bo'ladi.
Hayotning eng muhim funksiyasi - bu o'z-o'zini ishlab chiqarish funksiyasi. Boshqacha qilib aytganda, hayotiy faoliyat - bu element sifatida kiritilgan tizim doirasida insonning o'z tirik mavjudotini ko'paytirishga bo'lgan ehtiyojini qondirish jarayoni, ya'ni. muhitda. Inson tanasining egasi sifatida hayotiy faoliyat o'z sub'ektini ko'paytirish uchun muhim ehtiyojga ega degan asosni dastlabki tezis sifatida olib, shuni ta'kidlash kerakki, ko'payish ikki yo'l bilan amalga oshiriladi: birinchidan, materiyani iste'mol qilish jarayonida. va atrof-muhitdan energiya, ikkinchidan, biologik ko'payish jarayonida, ya'ni nasl tug'iladi. "Tashqi muhit-organizm" bog'lanishiga bo'lgan ehtiyojni anglashning birinchi turi "jonsizdan tirik" ko'payish sifatida ifodalanishi mumkin. Inson er yuzida atrof-muhitdan zarur moddalar va energiyani doimiy iste'mol qilish tufayli mavjud.
Yerda hayot paydo bo'lgan va tarqalgandan so'ng, uning hozirgi vaqtda faqat noorganik moddalar asosida paydo bo'lishi endi mumkin emas. Yerda mavjud bo'lgan barcha tirik tizimlar endi tirik mavjudotlar asosida yoki tirik mavjudotlar vositasida paydo bo'ladi. Demak, tirik organizm moddiy va energetik ko‘payishdan oldin biologik ko‘payish, ya’ni boshqa tirik organizm tomonidan tug‘ilishi kerak. Tirik mavjudotlarning tirik mavjudotlar tomonidan ko'payishi, eng avvalo, naslda ma'lum bir morfofiziologik tuzilish hodisasini belgilovchi genetik materialning bir avlodning ikkinchi avlodga o'tishidir. Ko'rinib turibdiki, genetik material o'z-o'zidan avloddan-avlodga o'tmaydi, uning ko'chishi ham inson hayotining funksiyasidir.

2.3. Zamonaviy genetikaning yutuqlari va muammolari.

Genetik tadqiqotlar asosida biotexnologiyaga (genetik muhandislik kabi) va metodlarga (masalan, polimeraza zanjir reaksiyasi) mos keladigan yangi bilimlar (molekulyar biologiya, molekulyar genetika) paydo bo'ldi, ular nukleotid ketma-ketliklarni ajratish va sintez qilish, ularni genomga joylashtirish, tabiatda mavjud bo'lmagan xususiyatlarga ega gibrid DNKni olish imkonini beradi. Ko'plab dori-darmonlar qabul qilindi, unda dori-darmonlar allaqachon aqlga sig'maydi (genetik muhandislikka qarang). Turli xil xususiyatlarga ega transgen o'simliklar va hayvonlarni yo'q qilish tamoyillari ishlab chiqildi. Ko'p polimorfik DNK markerlarida shaxslarni tavsiflash mumkin bo'ldi: mikrosatellit, nukleotid ketma-ketligi va boshqalar. Biroq, belgilar, markerlarni tahlil qilish va genlarni xaritalashni o'rganishda bu klassik genetika usuli hali ham zarur.
Har qanday boshqa fan kabi, genetika vijdonli olimlar va siyosatchilarning quroli bo'lib qoldi. Insonning rivojlanishi uning genotipi bilan to'liq belgilanadigan eugenika kabi filiali 1930-1960-larda irqiy nazariyalar va sterilizasiya dasturlarini yaratish uchun asos bo'lib xizmat qildi. Aksincha, genlarning rolini inkor etish va atrof-muhitning dominant roli haqidagi g'oyani qabul qilish 1940-larning oxiridan 1960-larning o'rtalariga qadar SSSRda genetik tadqiqotlar to'xtatilishiga olib keldi. Hozirgi kunda "chimer" – transgen o'simliklar va hayvonlarni yaratish, hujayra yadrosini urug'lantirilgan tuxumga, odamlarning genetik "pasportiga" o'tkazish orqali hayvonlarni "nusxalash" bilan bog'liq ekologik va axloqiy muammolar mavjud.dunyoning etakchi Kuchlarida bunday ishlarning kiruvchi oqibatlarini oldini olish uchun qonunlar qabul qilinadi.Zamonaviy genetika tananing faoliyatini o'rganish uchun yangi imkoniyatlar yaratdi: indikasiyalangan mutasiyalar yordamida siz deyarli har qanday fiziologik jarayonlarni o'chirib qo'yishingiz, hujayradagi oqsillarni biosintezini to'xtatishingiz, morfogenezni o'zgartirishingiz, ma'lum bir bosqichda rivojlanishni to'xtatishingiz mumkin. Endi biz aholi va evolyusion jarayonlarni (aholi genetikasi) chuqurroq o'rganishimiz, irsiy kasalliklarni o'rganishimiz (genetik maslahatga qarang), saraton muammosi va boshqalar. So'nggi yillarda molekulyar-biologik yondashuvlar va usullarning jadal rivojlanishi genetikchilarga nafaqat ko'plab organizmlarning genomlarini tushunish, balki ma'lum xususiyatlarga ega bo'lgan tirik mavjudotlarni yaratishga imkon berdi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda bizga tirik organizmga xos bo‘lgan bir-biriga teskari va bir-biriga bog‘liq bo‘lgan jarayonlarlarni, ya’ni irsiyat va o‘zgaruvchanlikni o‘rganish genetika fanining bosh mavzusi hisoblanadi.
Zamonaviy genetika fani irsiyat va o‘zgaruvchanlikni tirik tabiatning molekulyar xromosoma, hujayra, tirik mavjudot va populyasiya darajasida o‘rganadi. Tekshirish usullari va manbalarning har xilligi uning bir qancha bo‘limlarini yuzaga keltirdi. Masalan: populyasion genetika, matematik genetika, sitogenetika, o‘simlik, hayvon va odam genetikasi, mikroorganizmlar genetikasi kabilardir.
Har qanday organizmning irsiyat va o‘zgaruvchanligini o‘rganishda genetik tahlil usuli asosiy hisoblanadi. Uni o‘zi bir qancha tekshirish usullarini o‘z ichiga oladi.
Chatishtirish natijasida olingan duragayning keyingi bir qancha bo‘g‘inlariga ota-onaning ba’zi bir belgilarining berilishi, genlarning o‘zgartirishi va birikishi (kombinasiyasi) gibridologik tahlilning asosiy usuli hisoblanadi.
Irsiyatning moddiy asosi Sitologik usul asosida o‘rganiladi. Bu usul irsiyatning anatomiyasini o‘rganishga xizmat qiladi. Hujayra tuzilishi har xil mikroskop orqali o‘rganiladi. Shu bilan birga irsiyatning asosini o‘rganishda sitokimyoviy, biokimyoviy, biofizikaviy fiziologik usullar qo‘llaniladi.
Sitologik va gibridologik tahlil usullarini birga qo‘shib o‘rganish mustaqil sitogenetik usulini tashkil etadi.
Fenogenetik yoki ontogenetik usul yordamida organizmlarning individual rivojlanish davrida genlar ta’siri natijasida ularda yangi belgilar paydo bo‘lishi, yuzaga chiqishi o‘rganiladi. Bu usulda genning ta’siri har xil bo‘ladi. Masalan: bir hujayra yadrosini ikkinchi hujayraga ko‘chirish, irsiy jihatdan har xil bo‘lgan to‘qimalar payvandlash kabilar o‘rganiladi.
Keyingi vaqtlarda organizmlarning xo‘jalik uchun qimmatli miqdoriy belgilarining irsiylanishini o‘rganishda matematik usuldan foydalanmoqda.
Hozirgi zamon genetika fanning asosiy vazifasi irsiy va o‘zgaruvchanlik bilan bog‘liq bo‘lgan nazariy masalalarni o‘rganish bilan birga qishloq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan masalalarni ham o‘rganishdir.
Genetika—seleksiya va urug‘chilikning nazariy asosi xisoblanadi.
Seleksiyada tur va navlarni, avlod va ajdodni o‘zaro chatishtirish geografik, sistematik yo‘nalishda bo‘ladi. Umuman bir biridan juda uzoq turlarni chatishtirishda qiyinchilik katta bo‘lib, olingan duragaylar ko‘p hollarda naslsiz bo‘lib chiqadi.
Har tomonlama va puxta-pishiq mutantlar seleksiyaning oltin fondi hisoblanadi.