Mundarija Kirish Globalashuv jarayonida davlatlarning rivojlanish tendensiyasining nazariy asoslari Mamlakatlarning rivojlanish modellarining mazmun mohiyati

rasm. Jahon yalpi mahsulotining o'sishi

Rivojlangan va rivojlanayotgan hududlarda 2019-yilda yalpi ichki mahsulot o‘sishining sekinlashishi asosan savdo faolligining susayishi va ichki investitsiyalar hajmining pasayishi bilan bog‘liq. Tovar ayirboshlashning sekinlashishi bilan birgalikda jahon sanoat ishlab chiqarishi zaiflashdi va Global ishlab chiqarishni sotib olish bo'yicha menejerlar indeksi (PMI) 2012 yildan beri eng past darajaga tushdi (1-rasmga qarang). Aksincha, xususiy iste'mol yil davomida ko'pchilik mamlakatlar uchun nisbatan yaxshi bo'lib, mustahkam mehnat bozorlari va oddiy inflyatsiya bosimi bilan qo'llab-quvvatlandi. Shunga qaramay, bir qancha yirik iqtisodlarda uy xo'jaliklari xarajatlari mo''tadillasha boshlagani, iste'molchilarning optimistik kayfiyati pasayganligi belgilari mavjud.

1. 
   jadval
   

Jahon mahsuloti va yalpi ichki mahsulotning o'sishi

						WESP 2019 dan oʻzgarish
Yillik foiz o'zgarishi	2017	2018	2019^a	2020^b	2021^b	2019	2020
Dunyo	3.2	3.0	2.3	2.5	2.7	-0.7	-0.5
Rivojlangan iqtisodiyotlar	2.4	2.2	1.7	1.5	1.7	-0.4	-0.4
Amerika Qo'shma Shtatlari	2.4	2.9	2.2	1.7	1.8	-0.3	-0.3
Yaponiya	1.9	0.8	0.7	0.9	1.3	-0.7	-0.3
Yevropa Ittifoqi	2.6	2.0	1.4	1.6	1.7	-0.6	-0.4
EI-15	2.4	1.8	1.2	1.4	1.6	-0.6	-0.4
EI-13	4.8	4.3	3.8	3.3	3.2	0.2	-0.2
Evro hududi	2.5	1.9	1.2	1.4	1.5	-0.7	-0.5
Boshqa rivojlangan davlatlar	2.6	2.3	1.7	1.8	1.9	-0.5	-0.4
O'tish davridagi iqtisodiyotlar	2.2	2.7	1.9	2.3	2.5	-0.2	-0.3
Janubi-Sharqiy Yevropa	2.5	3.9	3.1	3.4	3.4	-0.6	-0.3
Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi va Gruziya	2.1	2.7	1.8	2.3	2.4	-0.2	-0.3
Rossiya Federatsiyasi	1.6	2.3	1.1	1.8	2.0	-0.3	-0.3
Rivojlanayotgan iqtisodiyotlar	4.5	4.2	3.4	4.0	4.3	-0.9	-0.6
Afrika	2.9	2.7	2.9	3.2	3.5	-0.5	-0.5
Shimoliy Afrika	4.0	2.6	3.4	3.6	3.7	0.0	0.0
Sharqiy Afrika	5.4	6.3	6.0	6.0	6.2	-0.3	-0.5
Markaziy Afrika	0.3	1.6	2.7	2.9	3.1	0.1	-0.9
G'arbiy Afrika	2.7	3.3	3.5	3.6	3.8	0.0	-0.2
Janubiy Afrika	1.1	0.9	0.3	0.9	1.9	-1.8	-1.7
Sharqiy va Janubiy Osiyo	6.1	5.7	4.8	5.2	5.2	-0.7	-0.4
Sharqiy Osiyo	5.9	5.7	5.2	5.2	5.2	-0.3	-0.2
Xitoy	6.8	6.6	6.1	6.0	5.9	-0.2	-0.2
Janubiy Osiyo	6.8	5.6	3.3	5.1	5.3	-2.4	-1.0
hind	7.2	6.8	5.7	6.6	6.3	-1.9	-0.8
G'arbiy Osiyo	2.6	2.3	1.0	2.4	2.8	-1.3	-1.0
Lotin Amerikasi va Karib dengizi	1.2	0.9	0.1	1.3	2.0	-1.6	-1.0
Janubiy Amerika	0.7	0.4	-0.1	1.1	2.0	-1.4	-1.2
Braziliya	1.3	1.1	1.0	1.7	2.3	-1.1	-0.8
Meksika va Markaziy Amerika	2.4	2.3	0.5	1.6	1.9	-2.0	-0.7
Karib dengizi	-0.2	1.6	1.2	5.7	3.4	-0.8	3.7
Eng kam rivojlangan davlatlar	4.5	4.6	4.9	5.1	5.4	-0.1	-0.6
Memorandum elementlari
Jahon savdosi	5.7	3.9	0.3	2.3	3.2	-3.4	-1.6
PPP og'irligi bilan jahon ishlab chiqarishining o'sishi	3.8	3.6	2.9	3.2	3.4	-0.7	-0.5

Rivojlangan mamlakatlarda o'sish sur'ati 2018 yilning o'rtalaridan boshlab sezilarli darajada sekinlashdi. Amerika Qo'shma Shtatlarida (keyingi o'rinlarda Amerika Qo'shma Shtatlari deb ataladi) 2020 yilda kengayish sur'ati yanada mo'tadil bo'lishi prognoz qilinmoqda, garchi federal mablag'lar stavkasining so'nggi qisqarishi iqtisodiy faoliyatni biroz qo'llab-quvvatlashi mumkin. Siyosat noaniqligining davom etishi, biznesning zaif ishonchi va ish o'rinlari o'sishining sekinlashishi ichki talabga ta'sir qilishi mumkin. Evropada o'rtacha o'sish prognoz davrida oddiy bo'lib qolishi kutilmoqda. Ishlab chiqarish sektoriga xalqaro savdo keskinligi, Xitoydagi iqtisodiy pasayish va siyosatdagi noaniqlikning kuchayishi, shu jumladan Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligining (keyingi o'rinlarda Birlashgan Qirollik deb yuritiladi) Xitoydan chiqishi bilan bog'liq salbiy ta'sir ko'rsatishda davom etadi. Yevropa Ittifoqi. Bu mustahkam mehnat bozorlari va qo'shimcha pul rag'batlantirish asosida xususiy iste'molning barqaror o'sishi bilan qisman qoplanadi. Yaponiyadagi iqtisodiy ko'rsatkichlar 2020 yilda iste'mol solig'i oshishi, real ish haqining pasayishi va Sharqiy Osiyo mamlakatlariga eksportning sustligi o'sish sur'atlariga to'sqinlik qiladigan darajada past bo'lib qoladi.

Rivojlanayotgan va o'tish davridagi iqtisodiyotlar bo'yicha o'sish istiqbollari pastga qarab qayta ko'rib chiqildi. Bir qator mamlakatlarda kuchaygan siyosiy noaniqlik, moliyaviy zaiflik va ta'minotdagi uzilishlar kabi ichki zaifliklar qiyin tashqi muhit bilan bog'liq qiyinchiliklarni kuchaytirmoqda. Katta shamollarga duch kelganiga qaramay, Sharqiy Osiyo dunyodagi eng tez rivojlanayotgan mintaqa va global o'sishga eng katta hissa qo'shuvchi bo'lib qolmoqda. Kelgusida yanada qulayroq pul-kredit va fiskal siyosat ichki talabni qo'llab-quvvatlaydi. Mintaqaning o'rtacha o'sishi Xitoyda davom etayotgan bosqichma-bosqich iqtisodiy pasayish bilan ham barqaror bo'lib qolishi kutilmoqda. Janubiy Osiyoda 2019-yilda kutilganidan zaifroq ko‘rsatkichlardan so‘ng prognoz davrida iqtisodiy o‘sish qayta tiklanishi kutilmoqda. Hindistonda kredit inqirozi yumshatilishi va fiskal rag‘batlantirish choralari ta’siri boshlanishi bilan iqtisodiy faollik biroz jadallashadi. Eron Islom Respublikasi iqtisodiyoti yanada qisqarishi kutilmoqda, chunki neft narxining pasayishi AQSh sanksiyalari va ichki ijtimoiy tartibsizliklar bilan kuchaydi. Afrika, G'arbiy Osiyo, Lotin Amerikasi va Karib havzasi va o'tish davridagi iqtisodlarning iqtisodiy istiqbollari tovar narxlarining nisbatan pastligi va ba'zi yirik mamlakatlardagi uzoq davom etgan zaifliklar tufayli xiralashgan. Afrikada o'rtacha o'sish prognoz davrida ko'tarilishi prognoz qilinsa-da, kengayish sur'ati, ayniqsa G'arbiy, Markaziy va Janubiy Afrikadagi rivojlanish muammolarini hal qilish uchun etarli bo'lmaydi. O'rta muddatli istiqbolda potentsial o'sishni oshirish va iqtisodiy diversifikatsiyani rag'batlantirish uchun tarkibiy islohotlarni yanada o'tkazish zarur

2. 
   jadval
   

Jahon ishlab chiqarishining va aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotning o'sishi

Yillik foiz o'zgarishi
	2017	2018	2019^a	2020^b		2021^b
Dunyo	2.1	1.9	1.2	1.5		1.7
Rivojlangan iqtisodiyotlar	2.1	1.9	1.3	1.3		1.4
Amerika Qo'shma Shtatlari	1.7	2.3	1.6	1.1		1.2
Yaponiya	2.1	1.0	1.0	1.2		1.6
Yevropa Ittifoqi	2.4	1.8	1.3	1.5		1.6
EI-15	2.0	1.5	0.9	1.2		1.4
EI-13	5.1	4.6	4.1	3.6		3.5
Evro hududi	2.3	1.7	1.0	1.3		1.5
Boshqa rivojlangan davlatlar	1.5	1.2	0.7	0.9		1.0
O'tish davridagi iqtisodiyotlar	1.7	2.4	1.5	2.0		2.2
Janubi-Sharqiy Yevropa	2.8	4.2	3.4	3.7		3.8
Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi va Gruziya	1.7	2.3	1.4	1.9		2.1
Rossiya Federatsiyasi	1.5	2.1	1.0	1.7		2.0
Rivojlanayotgan iqtisodiyotlar	3.2	2.9	2.1	2.8		3.1
Afrika	0.3	0.1	0.4	0.7		1.1
Shimoliy Afrika	2.0	0.6	1.5	1.7		1.8
Sharqiy Afrika	2.5	3.3	3.1	3.2		3.4
Markaziy Afrika	-2.3	-1.1	0.0	0.2		0.4
G'arbiy Afrika	0.0	0.6	0.8	0.9		1.1
Janubiy Afrika	-1.2	-1.4	-1.9	-1.3		-0.3
Sharqiy va Janubiy Osiyo	5.1	4.8	3.9	4.3		4.4
Sharqiy Osiyo	5.2	5.1	4.6	4.6		4.6
Xitoy	6.3	6.1	5.7	5.6		5.5
Janubiy Osiyo	5.6	4.4	2.1	3.9		4.1
hind	6.3	5.8	4.3	5.6		5.4
G'arbiy Osiyo	0.8	0.6	-0.7	0.7		1.2
Lotin Amerikasi va Karib dengizi	0.2	0.0	-0.8	0.4		1.1
Janubiy Amerika	-0.1	-0.5	-1.0	0.3		1.2
Braziliya	0.5	0.3	0.2	0.9		1.6
Meksika va Markaziy Amerika	1.2	1.1	-0.6	0.5		0.8
Karib dengizi	-0.8	1.0	0.6	5.1		2.8
Eng kam rivojlangan davlatlar	2.1	2.2	2.5	2.7		3.0

G‘arbiy Osiyoda 2020-yilda kuchli ichki talab tufayli o‘rtacha tiklanish kuzatilishi kutilmoqda. Biroq, neft narxining pastligi va geosiyosiy muammolar mintaqaning o'sish ko'rsatkichlariga ta'sir qilishda davom etadi. Lotin Amerikasi va Karib havzasi noqulay ichki va global sharoitlar sharoitida uzoq davom etgan iqtisodiy tanazzulda qolmoqda. Prognoz davrida sekin va notekis tiklanish prognoz qilinmoqda, bu kengayuvchi pul-kredit siyosati va bir qancha yirik iqtisodiyotlarda, jumladan, Braziliya va Meksikada biznes ishonchining oshishi bilan qo'llab-quvvatlanadi. Biroq, mintaqa, ayniqsa, kelajakdagi siyosat maydoni cheklanganligini hisobga olsak, sezilarli darajada pastga tushadigan xavflarga duch keladi. Oʻtish davridagi iqtisodlar orasida Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi (MDH) va Gruziyadagi oʻrtacha oʻsish prognoz davrida Rossiya Federatsiyasi va boshqa energiya eksport qiluvchi mamlakatlarda fiskal xarajatlarning koʻpayishi hisobiga oʻrtacha darajada mustahkamlanishi prognoz qilinmoqda.

Eng kam rivojlangan mamlakatlarda (LDR) prognoz davrida iqtisodiy o'sishning o'rtacha tezlashishi prognoz qilinmoqda. Oxirgi besh yil ichida o‘rtacha 4,3 foizga oshganidan so‘ng, yalpi yalpi ichki mahsulot 2020 yilda 5,1 foizga, 2021 yilda esa 5,4 foizga o‘sishi kutilmoqda. Bu tezlashuv asosan ko‘plab mamlakatlarda, jumladan, ichki talabning kuchayishi bilan bog‘liq bo‘ladi. ba'zi yirik iqtisodiyotlar (Angola, Efiopiya, Myanma va Sudan). Angola va Sudan so'nggi yillarda sodir bo'lgan katta tanazzuldan xalos bo'lishi kutilmoqda. O'sishning mahalliy omillarining ahamiyatini hisobga olgan holda, MDC guruh sifatida global sekinlashuvdan deyarli ta'sirlanmagan. Shunday bo'lsa-da, iqtisodiy ko'rinish kengash bo'ylab yaxshilanmayapti; Bu mamlakatlarning uchdan biridan koʻprogʻi 2020-yilda 2019-yilga nisbatan sekinroq oʻsish kuzatilishi kutilmoqda. Bundan tashqari, Barqaror rivojlanish dasturining 8.1-maqsadida taʼkidlanganidek, kamaygan mamlakatlar birgalikda “yiliga kamida 7 foiz yalpi ichki mahsulot oʻsishiga” erishishdan uzoqda. Rivojlanish maqsadi 8. Bangladesh, Benin, Kambodja, Efiopiya, Ruanda, Senegal va Janubiy Sudan kabi mamlakatlarning atigi 15 foizi shu darajada o'sib bormoqda. Keyingi yillarda LDC maqomini quyidagi mamlakatlar bitirishi rejalashtirilgan: 2020 yilda Vanuatu; 2021 yilda Angola; 2023 yilda Butan; va 2024-yilda San-Tome va Prinsipi va Solomon orollari. Bu jarayon LDC guruhining “Afrikalashuvini” yanada ilgari suradi.
Iqtisodiy faollikning zaiflashishi va xom ashyo narxining pasayishi fonida global inflyatsiya yanada pasaydi. Iqtisodiyotlari rivojlangan mamlakatlarda global moliyaviy inqirozdan buyon kuzatilayotgan doimiy past inflyatsiya tendentsiyasi davom etmoqda. 2019-yilda yirik rivojlangan mamlakatlarda iste’mol narxlari inflyatsiyasi Yaponiyada 0,7 foizdan AQSHda 1,8 foizgacha o‘zgardi. Yirik iqtisodlarda tariflarning kuchayishi ayrim tarmoqlarda ishlab chiqaruvchilar narxlarining oshishiga olib keldi, biroq energiya narxlarining pasayishi va xizmatlar cheklangan sektor inflyatsiyasi odatda o'rtacha iste'mol narxlari inflyatsiyasiga har qanday ta'sirni qoplaganidan ko'ra ko'proq. Anchor inflyatsion kutilmalar, ish haqining sekin o'sishi va ish haqidan inflyatsiyaga o'tishning zaiflashishi inflyatsiya darajasining pastligiga yordam beradi. Iqtisodiyotlari rivojlangan ba'zi mamlakatlarda inflyatsiya ko'rsatkichining doimiy ravishda pastligi markaziy banklarning ishonchini zaiflashtirmoqda.
O'tish davridagi va rivojlanayotgan mamlakatlarda inflyatsiya ko'rinishi ko'proq heterojendir. MDHda 2019-yilda Rossiya Federatsiyasida qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) stavkasi oshganidan keyin o‘rtacha inflyatsiya ko‘tarildi. Ushbu ta'sirning yo'qolishi bilan inflyatsiyaning o'rtacha darajasi kutilmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarda o‘rtacha inflyatsiya 2019-yilda ancha barqaror bo‘lib qoldi, Afrika va G‘arbiy Osiyoda narx bosimi pasayib, Janubiy Osiyo, Lotin Amerikasi va Karib havzasida esa ortib bordi. Kelgusida rivojlanayotgan mamlakatlarning ko'pchiligi past va o'rtacha inflyatsiyani kuzatishi kutilmoqda. Biroq, mintaqaviy va submintaqaviy o'rtacha ko'rsatkichlarni oshirishda davom etadigan ba'zi muhim istisnolar mavjud. Argentina, Eron Islom Respublikasi, Janubiy Sudan, Sudan va Venesuela Bolivar Respublikasi kabi jiddiy makroiqtisodiy nomutanosiblik yoki ta’minot cheklovlarini boshdan kechirayotgan bir qancha mamlakatlarda 2019-yilda yillik inflyatsiya 30 foizdan oshishi davom etadi.
Ushbu holatlar bundan mustasno, bugungi kunda rivojlanayotgan mamlakatlarda inflyatsiya avvalgi o'n yilliklarga qaraganda ancha past va barqarorroq.