Mundarija Kirish Globalashuv jarayonida davlatlarning rivojlanish tendensiyasining nazariy asoslari Mamlakatlarning rivojlanish modellarining mazmun mohiyati

Globalashuv jarayonida davlatlarning rivojlanish tendensiyasining nazariy asoslari

Zamonaviy globallashuvning asosiy xususiyatlari kapital, tovar va xizmatlar, ishchi kuchining erkin harakati inson qobiliyatlaridan unumli foydalanish imkoniyatlarining ortishida namoyon bo’ladi.
Ushbu omillar ta’sirida rivojlanayotgan mamlakatlaning globallashuv afzalliklaridan foydalanish, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot sur’atlarini oshirish imkoniyatlari paydo bo’ladi. Ayni vaqtda iqtisodiy siyosatni yuritishda ulaning e’tiborga olinmasligi natijasida salbiy oqibatlarga olib keluvchi havflar ham kelib chiqadi.
Xalqaro kapital migratsiyasi. So’nggi yillarda axborotkommunikatsion texnologiyalar taraqqiy etishi bilan birgalikda xorijiy investitsiyalar, portfelli investitsiyalar va bank ssudalaridan iborat kapitallaning xalqaro harakatining kuchayishi globallashuvning diqqatga sazovor xususiyatlaridan biri bo’lib hisoblanadi.
Moliyaviy mablag’lar xalqaro oqimining o’sish sur’atlari xalqaro savdo hajmining o’sish sur’atlarini sezilarli darajada ortda qoldirmoqda. Ayniqsa, bevosita xorijiy investitsiyalar oqimini o’sib borayotgani diqqatga sazovordir. Xalqaro kapital harakati uning barcha ishtirokchilariga daromad keltiradi.
Xorijiy investorlar xalqaro miqyosdagi bozorlarga kirish orqali tavakkalchilikni diversifikatsiyalanishiga erishib, jahon miqyosida daromad olish imkoniyatini qo’lga kiritmoqdalar.
Odatda investitsiya qabul qiluvchi davlatlarda foyda normalari yuqori bo’lib, bu investorlaning o’z kapitallarini yuqori foyda darajasini ta’minlovchi hududlarga yo’naltirishiga turtki bo’ladi. ¹
O’tish davridagi iqtisodiyotga ega mamlakatlarda milliy xo’jalik tizimini rivojlantirish, shuningdek ishlab chiqarish va eksportning diversifikatsiyaga erishish maqsadida mavjud tarmoqlami rivojlantirish va yangilarini yaratishga ehtiyoj yuqori hisoblanadi.
SHu vaqtning o’zida, bunday iqtisodiyotga ega aksariyat mamlakatlar ushbu maqsadlarga erishishda ichki resurslaning cheklanganligi bilan bog’liq turli m uammolarga duch kelmoqdalar.
Bunday sharoitda jahonning ulkan kapital resurslari bozoriga kirish ushbu mamlakatlar uchun jam g’arishdan ko’ra ko’proq investitsiyalami amalga oshirish, iqtisodiyotni isloh qilish va o’sish sur’atlarini jadallashtirish, moliyaviy tizimni barqarorlashtirish hamda milliy valuta va bank tizimini mustahkamlash kabi masalalami hal qilishda jahon moliya bozorlari afzalliklaridan foydalanish imkoniyatini beradi.
Investitsiya jalb qilish natijasida iqtisodiy o’sish sur’atlarini oshirish ko’p jihatdan kapitalning qaysi shaklda kirib kelishiga bog’liq. Masalaga bu kabi nuqtai nazardan yondashish bevosita xorijiy investitsiyalaning yuqori darajadagi afzalliklarga ega ekanligidan dalolat beradi.
Bevosita xorijiy investitsiyalar ko’rinishidagi xalqaro kapital harakatining afzalliklariga transmilliy kompaniyalaning ustuvorligini belgilovchi omil, bu - texnologiyalaning jahon bozorida sotilmasligi bo’lib, o’tish iqtisodiyotiga ega mamlakat bunday imkoniyatga faqatgina bevosita xorijiy investitsiyalami jalb etish orqali ega bo’lishi mumkin.
Bevosita xorijiy investitsiyalaning o’tish iqtisodiyotiga ega mamlakatlar uchun afzal xususiyatlaridan bo’lib uning markasi, imidji, mol yetkazib beruvchilar bilan aloqasi, sotuv kanallari, jahon bozoridagi marketing tadqiqotlari, boshqaruv malakasi va jahonga mashxur TMKlaning ishlab chiqarish-tijorat sirlari, shuningdek, kadrlar tayyorlash dasturlaridan foydalanishiga imkon berib, iqtisodiyot samaradorligi va raqobatbardoshligi darajasining oshishga olib kelmoqda.
Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalaning tashkil etilishi raqobat muhitini yaratish orqali tovar va xizmatlar sifatini oshirish, ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish va avvallari bozoning mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan monopollashtirilgan tarmoqlarida tovar va xizmatlar sifat standartlarining oshishiga olib kelishi mumkin.