|
3-BOB. YER OSTIDA YUVISH TEXNOLOGIYALARNING GIDROGEOLOGIK PARAMETRELARINI ASOSLASH.
3.1. Uranni yer osti yuvishning gidrogeologik rejimi.
Quduqning gidravlik texnologiyasidan foydalanish imkoniyatini belgilovchi omillar. Konni SHD usulida muvaffaqiyatli o'zlashtirish birinchi navbatda fizik-geologik sharoitga bog'liq bo'lib, ularning asosiysi rudani harakatchan holatga o'tkazish imkoniyati va uning ustida joylashgan tog' jinslarini nazorat qilishdir. Shu bilan birga, qatlamning qalinligi, uning paydo bo'lish chuqurligi va rudaning qiymati qazib olishning rentabelligini ta'minlashi kerak.
Bunda rudaning harakatchan holatga o’tish imkoniyatini ta’minlaydigan geotexnologik xossasi ruda qatlamining jinslarining mustahkamligi hisoblanadi. Aynan shu omil, asosan, SRS texnologiyasi va jihozlarining parametrlarini belgilaydi. Shu nuqtai nazardan kelib chiqqan holda, maydonlarning quyidagi uch turini ajratish mumkin: 1) ruda qatlami bo’sh jinslar xossalariga ega bo'sh jinslar bilan ifodalanadi (SHD uchun eng qulay); 2) ruda qatlamini yo'q qilish uchun gidromexanik harakat talab etiladi; 3) ishlab chiqish uchun rudalar ketma-ketligidagi jinslarning mustahkamligini dastlabki mexanik, biologik yoki kimyoviy zaiflashtirish zarur.
Qoplovchi jinslarning qalinligi va mustahkamligi SHD texnologiyasining parametrlariga sezilarli darajada ta'sir qiladi.
Kuchli, monolit, bardoshli tom toshlari eng katta ekstraktsiyani va ozgina suyultirishni ta'minlaydi. Aksincha, turg'un bo'lmagan ortiqcha yuk bilan, tog'-kon texnologiyasi yanada murakkablashadi, rudaning yo'qotilishi va suyultirish ortadi.
Gidrogeologik sharoitga ko'ra konlarni quruq, suv bosgan, u yoki bu tarzda drenajlanishi mumkin bo'lgan va suv oqimi ko'p bo'lgan konlarga bo'linadi, agar ularning drenajlanishi foydasiz bo'lsa.
Quruq va qurigan konlarni o'zlashtirish jarayonida reaktiv oqimi yer yuzidagi rivojlanishda bo'lgani kabi tubiga ta'sir qiladi. Bu 20 m gacha bo'lgan samarali yo'q qilish oralig'ini ta'minlaydi, bu ko'pgina foydali qazilmalarni tejamkor gidro qazib olish uchun yetarli.
Ko'p miqdorda suv oqimi bo'lgan konlarni qazishda ishlab chiqarish jarayoni suv bosgan kamerada amalga oshiriladi va ishlab chiqarish ko'rsatkichlari sezilarli darajada yomonlashadi, chunki suv muhitidagi oqim qisqa masofalarga (bosim va suv oqimiga qarab 1-2,5 m gacha) samarali tarqaladi.
Sirt holati kon uskunalari dizayniga ham sezilarli ta'sir qiladi.
Rudaning fizik-mexanik xossalari SHD ning eng muhim parametrlarini aniqlaydi: yo'q qilish va yuvish uchun suvning solishtirma sarfi va talab qilinadigan bosimi, tog' jinslarining gidrotransport parametrlari, allyuviy xaritasining o'lchamlari. Xuddi shu xususiyatlar asosiy uskunani (nasoslar, gidravlik monitor, ko'tarish mexanizmi) tanlashni katta darajada aniqlaydi. Va nihoyat, qazib olish jarayonida yo'qotishlar va suyultirish, gidrotransportda maydalash, saqlash paytida qotish va suv yo'qotilishi rudaning fizik-mexanik xususiyatlariga bog'liq.
Tog’ jinslarining fizik-mexanik xossalari ruda qatlamini qazishda ta’sirlanganda ularning barqarorligini belgilaydi. Qatlamning barqarorligi rivojlanish tizimining parametrlarini, kameraning o'lchamlarini va uni qazish tartibini belgilaydi.
SHD dan unumli foydalanishga ruda jismlarining paydo boʻlish shakli va elementlari katta taʼsir koʻrsatadi. Yuqori va pastki bo'ylab asosiy jinslarning aloqa shartlari rudaning yo'qolishini va kameraga etkazib berish (yuvish) usullarini belgilaydi. Mineralning qiymati muhim rol o'ynaydi. Qatlamning cho'kish burchagi vayron qilingan rudani tarqatish mexanizmining so'rilishiga etkazib berish usulini belgilaydi va bu ma'noda qatlamning egilish burchagi qanchalik katta bo'lsa, kamerada etkazib berish sharoitlari shunchalik yaxshi bo'ladi.
Qatlamlarning chuqurligi tog'-kon uskunasining tuzilishini aniqlaydi va usulning iqtisodiy samaradorligiga ta'sir qiladi. Vujudga kelish chuqurligining ortishi bilan SHD usulida ruda qazib olish qiymati biroz oshadi. Bu katta chuqurliklarda yoki suv havzalarida joylashgan, an'anaviy usullar bilan o'zlashtirilishi foyda keltirmaydigan yoki umuman imkonsiz bo'lgan rudalarni samarali qazib olish imkonini beradi. Ruda sifati, yo'qotishlari va suyultirilishiga qo'yiladigan talablar asosan SRS texnologiyasi va jihozlarining parametrlarini aniqlaydi.
Ruda tanasi ustidagi sirt topografiyasining botqoqligi yoki murakkabligi kon ishlarini mexanizatsiyalash uchun ishlatiladigan asbob-uskunalar, burg'ulash qurilmasi, quvur yotqizuvchi va transport vositalarining dizayni va turiga ta'sir qiladi. Belgilangan uskunalar umumiy sanoat maqsadlarida, botqoqli versiyada yoki suzuvchi qurilmalardan (kema, ponton, barja) foydalanish mumkin.
SHD texnologiyasi parametrlari va fizik-geologik muhit xususiyatlari o'rtasidagi bog'liqlik.
Asosiy kon-geologik omillarga quyidagilar kiradi: maydon birligiga to'g'ri keladigan mineral (komponent) miqdori va uning balansi va taxminiy zaxiralari, mahsuldor suv ombori jinslarining mustahkamligi, ustki qatlamning tabiiy holatida barqarorligi, qatlam qalinligi, mahsuldor suv ombori, suv omborining paydo bo'lish burchagi, suv omborining muzlagan yoki erigan holati va ustki jinslar, suv kesilishi, tog' jinslarining suv oqimi va o'tkazuvchanligi, mahsuldor qatlam jinslarining granulometrik tarkibi.
SHD ning har bir texnologik operatsiyasini amalga oshirish usulini fizik-geologik omillar belgilab beradi.
Iqtisodiy samara, asosiy jihozlarning soddaligi kichik kapital qo'yilmalarni oldindan belgilab beradi. Qimmatbaho ortiqcha yuk ishlari o‘rniga qazib olish quduqlarini burg‘ulash ishlari olib borilmoqda. Rivojlanish chuqurligining oshishi bilan konni o'zlashtirish xarajatlari biroz oshadi. Gidrotexnika bilan qazib olish va gidrotransport jarayonida bog'liq boyitish rudani qayta ishlash xarajatlarini kamaytiradi va kontsentrat sifatini yaxshilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
