Mundarija kirish. 3 I bob. Transmiluy korporatsiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishining ilmiy nazariy asoslari 8

69



Demak bu - kompaniya tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlaming bozor narxlarini uning soniga ko’paytirish natijasida chiqqan kompaniyaning joriy qiymati hisoblanadi
TMKlami tahlil qilganimizda, bu yerda AQSh kompaniyalarining yakka hukmronligini ko’rishimiz mumkin. Top-100 talikdagi kompaniyalaming 54 tasi AQShga tcgishli kompaniyalar cgallagan. Bundan, Top-10 talikning 8 ta o'mini AQSh korporatsiyalari joy egallagan. Birinchi o’rinda 850 milliard AQSh dollaridan oshiqroq summa bilan IT-texnologiya va gadjetlar savdosi bilan shug’ullanivchi “Apple” korporatsiyasi egallagan. Qiziqarli tomoni shundan iboratki, u oxirgi 5 yil davomida yakka peshqadamlikni hech kimga bermay kelmoqda.
Boshqa bir rivojlangan mamlakat Yaponiyaning TMKlari esa bu masala bo’yicha yaxshi ahvolda emas desak to’g’ri bo’adi. Chunki, ular ushbu reytingda Yaponiyaning 1 ta kompaniyasi kirganligi va ulaming 2009 - yildan beri o'z o'rinlarining kamayotganligi trend bo'lib qoldi. Bunga sabab bo’lib, Yaponiyaning ma’lum bir makroiqtisodiy ko’rsatkichlari ya’ni YalMga nisbatan qarzi 2,5 barobarga oshiq ekanligi, Xitoy va Yevrohudud tarkibidagi mamlakatlaming (Germaniya, Shvetsariya, Buyuk Britaniya) TMKlarining jahon kapital bozorida aktivlashuvi ham Yaponiya TMKlarining kapital bozorida passivlashuviga olib keldi.
1991-2018 yillarda Jahondagi umumiy TMKlarining kapitallashuvi Jahon YalMsiga ta’sirini ekonometrik modellashtirish orqali o’rganganimizda, quyidagi trend namoyon bo’ldi. Bunga ko’ra, Jahon umumiy TMKlarining kapitallashuvi qiymati 1 birlikka o’zgarganida, Jahon YalMi 0,901 birlikka o’zgaradi. Ya’ni umumiy TMKlaming kapitallashuv qiymati 1 milliard AQSh dolariga oshganda, Jahon YalMi 901 million AQSh dollariga o’zgargaligini hisobladik.
Ko'rinib turibdiki, Transmilliy korporatsiyalar jahon tovarlar bozoriga, jahon kapital bozoriga umuman, jahon iqtisodiyotiga juda keng ko’lamda ta’siri mavjud va aynan man a shu kuch ulaming ustunligini berib keladi.