Mundarija kirish 1-bob. Qurilishda muhandislik tadqiqotlari va loyihalash

1.2. Loyihalash va tadqiqot bilan shug’ullanadigan tashkilotlar

Kapital qurilish uchun ish bajaruvchi loyihalash tashkilotlari (loyihalovchi)ga – loyihalash, izlanishlar (tadqiqotlar) olib boradigan va majmuaviy loyihalash – tadqiqotchilik va turli xil shakllardagi (institutlar, boshqarmalar, konstruktorlik byurolari, ustaxonalar) ilmiy – tadqiqot tashkilotlari kiritiladi. O‘zbekiston sharoitida, masalan, O‘zshaharsozlik loyiha va ilmiy tadqiqot instituti (O‘zshaharsozlikLITI), Bosh temir yo‘l transporti loyiha instituti (Boshtransloyiha) va boshqalarni ko‘rsatish mumkin.

Loyihalovchi o‘z ishi (loyiha)ni buyurtmachi tashkilot mablag‘lari hisobiga amalga oshirib, bunda buyurtmachi bosh loyihalashtiruvchi bilan loyihalash ishlarini bajarish uchun shartnoma tuzadi.

Bosh loyihalashtiruvchi – loyihalash ishlarining (sanoat maqsadlarida mo‘ljallangan qurilishlarda – texnologik ishlar) asosiy qismini bajaradigan
tashkilot hisoblanadi. Bosh loyihalashtiruvchi loyihaning alohida qismlarini
(tadqiqot ishlari, maxsus ishlar va boshqalar) bajarish uchun shartnoma asosida subpudratchi sifatida ixtisoslashgan, masalan, kadastr, zilzilalarni o‘rganish tashkilotlarini ishga jalb qiladi. Bunda u loyihaning majmuaviy bajarilishi, ya’ni uning barcha qismlari bajarilishi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni ta’minlashni zimmasiga oladi.
Fuqarolik maqsadlarida foydalanishga mo‘ljallangan turar – joylar va kommunal tavsifdagi qurilish ob’yektlarini loyihalash. Yirik industrial markazlarda bir nechta loyihalash tashkilotlari mavjud bo‘lib, ular loyihalash davomida ma’lum aniq sohalar bo‘yicha ixtisoslashtiriladi. Shunday qilib, Moskvada Bosh me’morchilik–rejalashtirish boshqarmasi tarkibida Namunaviy va eksperimental loyihalash bo‘yicha Moskva ilmiy – tadqiqot va loyihalash instituti (MNELITI); Bosh rejalashtirish instituti; ommaviy va yakka tartibdagi qurilishlarni loyihalashtiruvchi – Moskvaloyiha AJ; magistral tarmoqlar, yo‘llar, ko‘priklar, qirg‘oqbo‘yi inshootlari qurilishlarini loyihalashtiradigan– Mosinjloyiha AOA; geodeziya ishlari va muhandislik tadqiqotlarini amalga oshiradigan – Mosgorgeotrest AOA va boshqalar faoliyat olib boradi. Institutlar tarkibida ularga birlashgan shahar hududlarida qurilishlarni loyihalash va qurish bo‘yicha javobgar loyihalash ustaxonalari ish olib boradi.
Mamlakatning qator hududlarida bu hududlarning tabiiy–iqlim sharoitlariga mos, hududiy loyihalash institutlari (S.PbZNIiEPI, SibZNIIEP va
boshqalar) tashkil qilingan bo‘lib, ular fuqarolik maqsadlarida foydalanishga
mo‘ljallangan turar –joylar qurilish ob’yektlari uchun joyning o‘ziga xos shart – sharoitlarini (tuproq qatlamining cho‘kuvchanligi, seysmik tavsiflar, muzlash sharoitlari va h.k.) hisobga olib, namunaviy loyihalash variantlari ishlab chiqadi.
Sanoat maqsadlarida foydalanishga mo‘ljallangan qurilishlarni
loyihalash texnologik va qurilish yo‘nalishida faoliyat yuritadigan tashkilotlar tomonidan bajariladi.
Texnologik loyihalash tashkilotlari (masalan, Rossiyada – Giproavtoprom AJ, Giproxim AJ, O‘zbekistonda – Giprotyajprom AJ, Uzneftegaz AJ) ishlab chiqarish sanoati sohalariga ixtisoslashtirilgan. Biroq texnologik loyihalash bilan birga, bu ko‘rinishdagi tashkilotlar qator o‘z ob’yektlarida qurilishga oid loyihalash ishlarini ham bajaradilar. Qurilishga oid loyihalash tashkilotlari ham sohalar va loyihalash ishlari bo‘yicha ixtisoslashtiriladi.