Mundarija kirish 1-bob jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning g’oyaviy nazariy asosi

2.3 Jismoniy tarbiya va sport sohasidagi iqtisodiy metodlar.
3. Bosh xakam
3,1 Bosh xakam musobakani konun va koida bo’yicha o’tishiga javob beradi va musobakani boshkarib boradi.
3.2 Bosh xakam majburiyati
A) bosh xakam: sport inshoati va gilamlarning musobakaga tayyorgarligini tekshiradi,
B) ko’r’a tashlashda kuchli polvonlarnilik
G) musobaka o’tkazish rejasini tuzadi.
D) vaznlarni o’lchash uchun xakamlar brigadasini tuzadi.
Ye) xar bir uchrashuvga xakamlarni tayinlaydi, ularni nazorat kilib boradi.
J) musobaka boshlanishidan oldin xakamlar brigadasini tuzadi.
S) xar bir uchrashuvga xakamlarni tayinlaydi, ularni nazorat kilib boradi.
3 .Z Xakamlarning musobakaga tayyorlanganligini va musobakani olib borishni baxolab boradi.
3,4 Musobakaning kanday o’tganligi to’grisida xisobot protokolini to’lgazib, aytilgan muddatda topshiradi.
Bosh xakam xukuklari
4.1 Agar sport anjomlari yoki sport maydonlari musobakaga tayyor bo’lmasa, musobakani o’tkazishga ruxsat bermasligi mumkin.
4.2 Agar musobaka o’tkazilayotganda biror bir tashkil vaziyat ta’sir kilsa musobakani vaktincha to’xtatib turish mumkin.
4.3 Musobaka rejasini yoki jadvalini ba’zi bir vaziyatlarda o’zgartirishga xaklidir.
4.4 Notugri xakamlik kilgan xakamlarni. xakamlar xay’atiga bildirib, musobakadan chetlatish mumkin.
4.5.Musobakaga katnashish xukukini beradigan xujjatlari bo’lmagan kurashchilarni musobakadan chetlatiradi.
4.6 Jamoa boshliklarini, xakamlarni, murabbiylarni, katnashuvchilar ni ko’pol muammolar kilganliklari uchun ogoxlantirishi mumkin.
4.7 Bosh xakamning ko’rsatmalari katnashuvchilar, boshliklar, murabbiylar, xakamlar shart.

Bosh xakam yordamchisi

5.1 O’rtadagi xakamlarni, kotibi, vaktni tekshiruvchi xakamni, tablodagi xakamni nazorat kilib turadi.
5.2 Bellashuv natijasini va keyingi olishuvga turuvchilarni e’lon kilib boradi.
5.3 Agar musobaka jarayonida bosh xakam ma’lum bir sababga ko’ra ishtirok etmayotgan bo’lsa, bosh xakam vazifasini olib boradi.
Bosh kotib va kotibalar
6.1 Bosh kotib xakamalar xay’atining majlisi, musobaka protokolini, kurashish tartibiii va boshka xujjatlarni
yozib boradi.
6.2 Bellashuv baxolarini, ogoxlantirishlarni, nazorat kogoziga kayd kilib boradi.
O’rtadagi xakam
7.1Kurashning kanday borishini, kurash koidalariga kat’iy rioya kilishini kuzatib boradi.
7.2 Kaysi kurashchi xakikatda kurashayapti, kaysisi kurashmayotganligini kuzatib boradi va xamma koidalarga amal
kilib ikki kurashchini chakkonrok kurashishga chakiradi, xamda tablodagi baxoni kuzatib turadi.
7.3 Bellashish vaktida ikkita o’tirgan yon tomondagi xakamlarning baxolarini xam kuzatib boradi.
7.4 O’rtadagi xakam belgilangan kurashish vakti tugashi bilan shartli "VAKI" iborasini aytib, ishorasini ko’l bilan ko’rsatadi. Bu paytda kurashchilar tugrilanib o’z joylarida turishadi.
7.5 O’rtadagi xakam kurashchi tomonidan xar bir qo’llanilgan usulni baxolashi va shu zaxoti kurashni to’xtatib, kaytadan deb boshlashi shart.
Yon tomondagi xakam
8.1 Yon tomondagi xakam, o’rtadagi xakamga yordam beradi. Kurashchilarning xarakatlarini baxolab boradi.
8.1 Yon tomondagi xakamlar bir - biriga karama -karshi tomondagi kursilarda o’tirishadi. Kurash jarayonida turib kuzatish xam mumkin.
8.2 Agar kurashchilarning biriga gilamdan chikish zarur bo’lsa, yon tomondagi xakamlardan biri unga xamroxlik kilishi shart.

Vaktni kuzatuvchi xakam

9.1 Bellashuv vaktini xar bir dakikasini nazorat kilib, xisoblab boradi. Agar kurashchi shifokorga ketib kolsa, kiyimini
tugrilasa yoki boshka sabablar bilan kurash tuxtatilsa, shunda sekundomerni to’xtatib, bayrokchani ko’taradi, kurash
boshlanishi bilan bayrokchani tushiradi va bellashuv vaktini yana nazorat ostiga oladi.
9.2 Vaktni kuzatuvchi xakam kurashchi kurashga chakirilganidan keyin, uning kechikish vaktini nazorat kiladi.
9.3 Agar kechikish belgilangan vaktidan oshib ketsa kurashchini bellashuvdan chetlashtiradi.
Tablodagi xakam
10.1 O’rtadagi xakam ko’rsatgan ogoxlantirish yoki baxolarni tabloda ko’rsatib boradi.
10.2 Agar o’rtadagi xakamning ko’rsatgan baxosini ko’rolmasdan kolsa, yon tomondagi xakamlardan aniklab oladi.
10.3 Tablodagi ko’yilgan baxolar kim golib chikkanligini e’lon kilguncha turishi shart.
Musobaka
11. .1 Komandalar sogligi xakidagi xujjatni, ko’yilgan imzolarni va muxrlarni tekshirib chikadi.
11.2 Vazni o’lchanayotgan kurashchilarning xar birini ko’zdan kechirib boradi.
11.3. Musobaka o’tadigan maydonning tozaligini nazorat kiladi.
11.4 Musobaka davomida olingan jaroxatlarni davolab boradi
E’lon kiluvchi
12.1 Musobakaning kun tartibini, kaysi kurashchilar kurashishini, kim e’lon kilib, xar bir kurashchi xakida ma’lumot berib boradi.
12.2 Kurashga tallukli bo’lmagan e’lonlar fakat bosh xakam. yoki uning yordamchisi ruxsati bilan beriladi.
Musobaka
Musobaka o’tadigan sport maydonining tayyorligini, shu maydonda musobakaning tinch o’tishini ta’minlaydi va bosh xakam topshirigiga ko’ra ish olib boradi.

Gilamdagi xakamlarining fikr almashish tartibi

14.1 O’rtani olib borayotgan va yon tomondagi. xakamlar o’z fikrini shartli ishora belgisi bilan bildiradi.
Agar ularning fikri bir - biriga to’gri kelmasa, unda yon tomondagi xakam bilan bir fikrga kelish uchun maslaxatlashib olishlari
mumkin.
Nazoratchi xakam
15.1 Musobaka katnashchilarining xujjatlarini nazorat kilib boradi.
15.2 Kurashchilar kiyimining kurash koidasiga to’gri kelishini nazorat kiladi. Ularning belboglari bulishini xamda belbog rangini talab kilib boradi.
Xakamlar ishlatadigan iboralar.
Ta’zim. - salomlashish iborasi
Kurash - boshlash suzi
To’xta - kurashni to’xtatishi
Xalol- sof galaba
Yarim - bir ball
Anik - ikki ball
Yonbosh. - uch. ball
Natijasi usul - baxolanmaydi


XULOSA
Shuni aytishim kerak dunyo tajribasida ilk bor jismoniy-intellektual resurslarni maqsadli rivojlantirish va ularni samarali boshqarish tizimiga O`zbekistonda asos solindi, uning amaliyotga joriy qilinishi asosida ijobiy natijalar qo`lga kiritildi. Mustaqilligimizning birinchi kunlaridan boshlab mamlakatimizda jismoniyintellektual
resurslarni samarali boshqarish masalalariga alohida e`tibor qaratildi. «Jismoniy tarbiya va sport insonning nafaqat jismoniy, balki ma`naviy kamolotga erishishida ham ulkan omildir. U irodani toblaydi, odamni aniq maqsad sari intilish, qiyinchiliklarni bardosh va chidam bilan engishga o`rgatadi. Inson qalbida g`alabaga ishonch, g`urur va iftixor tuyg`ularini tarbiyalaydi. Vatan, xalq shuhratini dunyoga tarannum etishda, yoshlarni harbiy - vatanparvarlik ruhida 15 tarbiyalashda sportning o`rni beqiyosdir. Sog`lom, bilimli va fidoyi farzandlari bo`lgan xalq, albatta, o`zining buyuk kelajagini barpo etadi. Shuning uchun jismoniy tarbiya va sportning ommaviyligini ta`minlash, uni rivojlantirish barkamol shaxsni
tarbiyalashning muhim shartidir» Jismoniy-intellektual resurslarni maqsadli rivojlantirish va ularni samarali boshqarish tizimi xalqimiz o`z oldiga qo`ygan Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi
kabi oliyjanob maqsadlarni amalga oshirish jarayoni orqali shakllantirilmoqda. «Sport sport uchun emas, eng avvalo, odamlar uchun, ularni ham jismoniy, ham ma`naviy jihatdan komil insonlar etib tarbiyalash uchun, er yuzidagi barcha kishilarning tinchlik osoyishtaligi, do`stlik va hamkorligi, baxtsaodati uchun xizmat qilishi darkor». Bu borada qo`yidagi strategik yo`nalishlar belgilab olingan: -jismoniy-intellektual resurslarga davlat siyosati darajasidagi ustuvor masala sifatida yondashish; -jismoniy-intellektual resurslarni samarali boshqarish tizimini ishlab chiqish hamda uni amalga oshirishning ilg`or mexanizm va vositalarini amaliyotga joriy qilish; -ommaviy sportni ustuvor rivojlantirish, professional sportdagi iste`dodlarni qo`llab-quvvatlash; -jismoniy-intellektual resurslarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, insoniy barkamollik va milliy xavfsizlikni ta`minlash borasidagi ulkan ahamiyati, yuksak maqomi hamda o`ziga xos o`rnini ta`minlash, bu yo`nalishda tegishli shartsharoitlarni yaratish; -bu sohada bozor munosabatlari va ijtimoiy boshqaruv tamoyillari rivojiga erishish. 16 O`tgan davr ichida jismoniy-intellektual resurslarni maqsadli rivojlantirish va samarali boshqarishning huquqiy-me`yoriy asoslarini yaratishga ham katta ahamiyat berildi. Jismoniy-intellektual resurslarni samarali boshqarish ishiga, yuqorida ko`rsatib o`tilgan metodologik talablar asosida, yaxlit tizim sifatida yondashuvga erishish uning faoliyat samaradorligini ta`minlashning muhim omili bo`ldi.