|
16.2.3-расм. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштиришни кластер усулида ташкил этиш
Бундай фаолият билан шуғулланаётган фермерлар бугунги кунда республикамизда ҳам мавжуд. Масалан, Сурхондарё вилояти Денов туманидаги “Лочин” фермер хўжалиги асосий фаолият тури - ғалла ва чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш бўлган бир вақтда, хўжалик чорвачилик маҳсулотларини қайта ишлаш ва тайёр маҳсулот ҳолида сотиш билан ҳам шуғулланади.
Фермер хўжалиги бўйича 2000 йилда маҳсулотларни қайта ишлашдан 2,5 млн. сўм, 2002 йилда 76,8 млн. сўм даромад олинган бўлса, 2004 йилда бу кўрсаткич 97,8 млн. сўмни ташкил қилди ёки шу даврда даромад миқдори 39,1 маротабага ошган, Хўжаликда 2001 йилда 125 тонна сут қайта ишланган, шу жумладан, 65 тонна сут бошқа ширкат, фермер ва деҳқон хўжаликларидан сотиб олинган бўлса, 2004 йилда эса 230 тонна сут қайта ишланиб, шу жумладан, 78 тонна сут четдан сотиб олинган. Фермер хўжалигида рентабеллик даражаси 2000 йилда 63 фоизни, 2002 йилда эса 73,1 фоизни ташкил этган. “Лочин” фермер хўжалигида маҳсулотларни қайта ишлаш соҳасида 2001 йилда 10 киши, 2004 йилда эса 22 кишига кўшимча янги ишчи ўринлари яратилган. Сўнгги йилларда қайта ишлаш соҳасида банд бўлган ходимларнинг ўртача иш ҳақи қишлоқ хўжалигида ишловчиларга нисбатан 21-44 фоизгача юқори бўлмоқда.
Шунингдек, Фарғона вилояти Ўзбекистон туманидаги “Умид” фермер хўжалиги чорвачилик ва деҳқончилик маҳсулотларини етиштиришга ихтисослашган ҳолда сутни қайта ишлаш ва қандолатчилик, макарон маҳсулотлари ишлаб чиқариш билан ҳам шуғулланади.
Фермер хўжалигида 2004 йилда жами ер майдони 183,14 гектарни, шу жумладан пахта 28 га, ғалла 56,5 га, сабзавот 4,5 га, картошка 2,5 га, полиз 1,0 га, чорва озуқа экинлари 85,99 га ва боғ 5,65 гектарни ташкил қилган. Фермер хўжалигида жами 90 киши меҳнат қилиб, 2004 йилда 82,3 тона пахта, 153 тонна ғалла, сабзавот 147 тонна, картошка 16,1 тонна ва бошқа турдаги қишлок хўжалиги маҳсулотлари етиштирилган. Фермер хўжалигида 251 бош қорамол, шу жумладан, 100 бош сигир, 20 бош қўй ва эчки,12 минг бош парранда боқилади.
Фермер хўжалигида 2000 йилда 43,8 млн. сўмлик ялпи маҳсулот, шу жумладан, 25,1 млн.сўм маҳсулотларни қайта ишлаш ва 2,0 млн.сўм хизмат кўрсатишдан олинган бўлса, 2004 йила бу кўрсаткичлар мос равишда 277,3, 126,9 ва 5,6 млн. сўмни ташкил этган. Натижада фермер хўжалигида қишлоқ хўжалигидан олинган даромад ялпи даромадда 2000 йил 38,1 фоизни, 2004 йилда 52,2 фоизни, маҳсулотни қайта ишлаш ва хизмат кўрсатишдан олинаётган даромад эса мос равишда 61,9-47,8 фоиз ўртасида бўлган. Ушбу даврда ялпи даромад 6,3 марта, шу жумладан, деҳқончилиқда 20,4, чорвачилиқда 2,7 мартага, маҳсулотни қайта ишлашда 5,1 ва хизмат кўрсатишда 2,8 мартага кўпайган.
Фермер хўжалигида ноқишлоқ хўжалик фаолиятининг йўлга кўйилиши нафақат ялпи даромаднинг 50 фоизгача кўпайиши, балки бошқа хўжаликлардан хомашё сотиб олиш, янги иш ўринларини яратиш ва меҳнат бандлигини таъминлаш имкониятини бермоқца. Фермер хўжалиги томонидан 2004 йилда қўшни деҳқон ва фермер хўжаликларида сотиб олинган сут микдори 355 тоннани ташкил этган. Фермер хўжалиги 2004 йилда 89 киши, шу жумладан, қишлоқ хўжалиги соҳасида 74 киши, қайта ишлаш соҳасида 5 ва хизмат кўрсатиш соҳасида 10 киши меҳнат қилиб, ўртача ойлик иш ҳақи 43,1 минг сўмни ташкил этган.
Фермер хўжаликларида ноқишлоқ хўжалик фаолиятларини ривожлантириш қишлоқ ҳудудларида иқтисодий масалалар билан биргаликда ижтимоий масалаларнинг ечилишида ҳам ижобий таъсир кўрсатади. “Умид” фермер хўжалиги ҳисобидан хайрия тадбирларини амалга ошириш билан биргалиқца 2002 йилда ҳусусий спорт клуби ташкил этилган. Мазкур клуб учун фойдаланилмай ётган бинолар сотиб олиниб, таъмирланган, яъни қишлоқ ободончилигига ҳам маълум даражада ҳисса қўшилган.
Бундай мисолларни кўплаб келтириш мумкин. Лекин шуни алоҳида айтиш лозимки, мамлакатимиз бўйича асосий фаолияти, яъни қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришидан ташқари ноқишлоқ хўжалик фаолияти билан шуғулланувчи фермер хўжаликлари умумий фермерлар сонига нисбатан унчалик кўп эмас. Бунга, энг аввало, фермерларда қишлоқ хўжалиги билан шуғулланишга асосий эътибор қаратилиши, тадбиркорлик соҳасида етарли билим ва малакага эга бўлмаслик, қўшимча фаолият билан шуғулланишда бошланғич сармоянинг етишмаслиги ва бошқа шу каби сабаблар асос бўлмоқда.
Шунинг учун фермер хўжалигининг раҳбари ноқишлоқҳўжалик фалияти билан шуғулланайтган фермерлар тажрибаларини ўрганиши ва улардан зарурий маслаҳатлар олиши лозим.
Албатга, фермер хўжаликларида ноқишлоқ хўжалик фаолиятини ташкил этишнинг дастлабки даврларида молиявий маблағ талаб этилади. Фермер хўжаликларида ноқишлоқ хўжалиги фаолиятйни ташкил этиш ва ривожлантиришда банклар ва турли молиявий жамғармалар кредитларидан фойдаланишлари мумкин. Фермер хўжаликларига банклар ва турли жамғармалар томонидан кредит ресурслари ажратиш ва улардан фойланиш тартиблари тегишли бобда баён этилган.
Маълумки, айрим фермер хўжаликлари ноқишлоқ хўжалик фаолияти (қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини кайта ишлаш, хизмат кўрсатиш, савдо-сотиқ, умумий овқатланиш каби инфратузилма шохобчаларига эга) билан шуғулланишларига қарамасдан, барча қишлоқ хўжалик корхоналари каби фақат битта солиқ - ягона ер солиғини тўлар эдилар. 2003 йилдан бошлаб эса фермер хўжалнклари қишлоқ хўжалиги товар маҳсулоти етинггириш билан биргаликда бошқа соҳалар билан шуғуллансалар, бунинг учун улар ушбу соҳа бўйича харажат ва даромаднинг алоҳида ҳисобини юритиб, мустақил равишда белгиланган солиқ, тўлов ва ажратмаларни тўлаш тартиби жорий этилди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
