Мундарижа I боб. “Кўп тармоқли фермер хўжалигини ташкил этиш ва бошқариш” фанининг предмети, мақсади ва вазифалари 10

Ҳудудлар	Сервис хизматлари кўрсатишни ташкил этадиган фермерлар сони			Лойиҳалар сони			Жами талаб этиладиган маблағ млн. сўм.				Банк кредити ҳисобидан, млн. сўм.				Ўз маблағи ҳисобидан, млн. сўм
Яратиладиган янги иш ўринлари
Режа	Амалда	фоиз, (%)	режа	амалда	фоиз, (%)		режа	Амалда	фоиз, (%)		режа	амалда	фоиз, (%)		режа	амалда	фоиз, (%)		режа	амалда	фоиз, (%)
1	Қорақалпоғистон Республикаси	228	160	70,2	373	244	65,4		6694	3826,2	57,2		1826,0	950,0	52,0		4868,0	2876,2	59,1		618	398	64,4
2	Андижон	438	191	43,6	498	208	41,8		20101	4940	24,6		9686,0	880,0	9,1		10415,0	4060,0	39,0		1651	632	38,3
3	Бухоро	391	195	49,9	531	263	49,5		16236	8055	49,6		4718,9	2435,0	51,6		11517,0	5620,0	48,8		1119	720	64,3
4	Жиззах	233	40	17,2	280	40	14,3		5912,5	235	4,0		1207,2		0,0		4705,3	235,0	5,0		441	62	14,1
5	Қашқадарё	485	41	8,5	485	41	8,5		13519	1503	11,1		6135,0	164,5	2,7		7384,0	1338,0	18,1		1365	116	8,5
6	Наманган	224	45	20,1	239	50	20,9		5310	2434	45,8		2874,0	1371,0	47,7		2436,0	1063,0	43,6		525	138	26,3
7	Навоий	128	95	74,2	145	97	66,9		1337	928	69,4		528,4	300,0	56,8		808,1	628,4	77,8		334	223	66,8
8	Самарқанд	769	614	79,8	1174	686	58,4		33505	17652	52,7		5577,0	692,0	12,4		27928,0	16960,0	60,7		2932	1986	67,7
9	Сурхондарё	204	130	63,7	386	259	67,1		7088	2976	42,0		2427,0		0,0		4661,0	2976,0	63,8		729	505	69
10	Сирдарё	637	363	57,0	679	363	53,5		15622	10139	64,9		2869,0	2340,3	81,6		12753,0	7799,1	61,2		2015	1112	55,2
11	Фарғона	157	80	51,0	246	131	53,3		10691	2198	20,6		1265,0		0,0		9426,0	2198,0	23,3		865	410	47,4
12	Тошкент	640	185	28,9	812	245	30,2		33746	8735,7	25,9		7925,5	2604,5	32,9		25820,6	6131,2	23,7		2107	577	27,4
13	Хоразм	795	457	57,5	1171	697	59,5		33207	15711	47,3		5059,0	884,0	17,5		28148,0	14827,0	52,7		2329	1379	59
	Жами	5329	2596	48,7	7019	3324	47,4		202968	79333	39,1		52098,0	12621,3	24,2		150870,0	66711,9	44,2		17030	8258	48,5

Демак давлат томонидан лойиҳаларни қуруш учун талаб этиладиган маблағ,банк кредити ва янги иш ўринларини ташкил этиш бўйича дастурлар ишлаб чиқилди.
Бозор муносабатлари шароитида қишлоқ хўжалигини техника воситалари билан таъминлаш ва техник хизмат кўрсатиш тизимида ҳақиқий рақобат муҳитини вужудга келиши лозим. Акс ҳолда тармоқда ишлаб чиқариш самарадорлигига эришиб бўлмайди.
Фермер хўжалиги ишлаб чиқариш жараёнида моддий-техника ресурсларидан оқилона фойдаланиш натижасида юқори самарадорликка эришади. Унда инсон меҳнати сарфи тежалиб, маҳсулот ҳажми, унумдорлик ошади. Айниқса, қишлоқ хўжалигида янги инновацион технологияни ва чет эл тажрибаларини қўллаш ҳисобига ҳам самарадорликка эришилмоқда. Бундан ташқари, республикамиз аграр соҳасига чет эл техникалари ва технологиялари қишлоқ хўжалиги корхоналари иқтисодиётини юксалтиришга хизмат қилмоқда.
Қишлоқ хўжалигига инновацион агротехнологиялар фан-техника ютуқлари, инновацион технологиялар ва илғор тажрибаларни жорий этиш, меҳнатни илмий асосда ташкил қилиш ва бошқариш усулларини мунтазам равишда такомиллаштириб бориш ишлаб чиқариш самарадорлигини ўсиб боришини таъминлайди. Ресурстежовчи агротехнологияларни жорий қилиш барча ишлаб чиқариш соҳаларини бир тизимга келтиришга, сарф харажатларни тежашга олиб келади. Фермер хўжаликларининг моддий-техник ресурслар билан таъминлаш ва улардан самарали фойдаланиш йўллари қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин: моддий-техник ресурсларни молиялаштиришнинг замонавий бозор иқтисодиётига мос келувчи турли шаклларини (лизинг, факторинг, товар кредити, фьючерс ва бошқа.)


Қишлоқ хўжалиги корхоналарини техника воситалари билан таъминлаш ва уларга техник сервис хизмати кўрсатиш тизиминингйўналишлари





Техника воситалари билан таъминлаш

Техник сервис хизмати кўрсатиш

• 
  

Лизинг асосида

Туман АЖ МТПлари

Қишлоқ хўжалик корхоналари

• 
  
  Муқобил МТПлар
  
  
• 
  
  Кредит
  
  

Фермер хўжаликлариниг ўз техникалари

Заводларнинг дилерлик марказлари

• 
  
  
• 
  
  Техникадан биргаликда фойдаланувчилар кооперативлари
  
  
• 
  
  Ижара
  
  
• 
  
  Прокат
  
  

• 
  
  Фермер хўжаликлари эркин сотиб олиши (махаллий бозорлар)
  
  
  Бошқа фермер хўжаликлари
  
  
• 
  
• 
  

8.4.1-расм. Қишлоқ хўжалиги корхоналарини техник сервис хизмат кўрсатиш
Қишлоқ хўжалиги корхоналарини техника воситалари билан таъминлаш ва уларга техник сервис хизмати кўрсатиш йўналишлари қуйидагилардан иборат. Техника воситалари билан таъминлаш йўналишлари: лизинг шартлари асосида таъминлаш; кредит асосида таъминлаш; техника воситалари ишлаб чиқарувчи заводларнинг диллерлик марказлари орқали таъминлаш; қишлоқ хўжалик техниаларини ижарага бериш орқали таъминлаш;техника воситаларини прокатга бериш орқали таъминлаш; қишлоқ хўжалик корхоналари ва фермер хўжаликлари томонидан техника воситаларини эркин сотиб олиши орқали таъминлаш; Қишлоқ хўжалиги корхоналарини техника воситалари билан таъминлаш ва уларга техник сервис хизмати кўрсатиш тизимининг йўналишлари. Акционерлик жамиятлари шаклида туманларда ташкил этилган МТПлар томонидан кўрсатиладиган хизматлар қуйидагилардан иборат. Ширкат хўжаликларини фермер хўжаликларига айлантирилиши натижасида собиқ ширкатларнинг машина-тарактор гаражлари ва ремонт устахоналари негизида ташкил этилган Муқобил МТПлар томонидан кўрсатиладиган хизматлар;фермер хўжаликларининг ўзларида мавжуд бўлган техника воситалари билан бажариладиган техник хизматлар; фермер хўжаликлари томонидан ихтиёрий равишда ўзларида мавжуд техникаларни жамлаш асосида ташкил этилган 8.4.1-расм. Қишлоқ хўжалик корхоналари ва фермер хўжаликлари техника воситалари билан тўлиқ таъминланиш имконияти ва бунга хожат ҳам йўқ. Чунки бир томондан нархи қиммат турадиган юқори унумли техникаларни сотиб олишга уларнинг молиявий холати имкон бермаса, иккинчи томондан фермер ва дехқон хўжаликларини ер майдонлари кичиклиги айрим турдаги техника ва машиналар ишлаб чиқариш жараёнида жуда қисқа муддат фойдаланилиши сабабли уларни хўжаликда ушлаб туриш самарасиз бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун қишлоқ хўжалигини техникага бўлган талаби билан биргаликда техник сервис хизматларига бўлган талаби ҳам юқори бўлади. Бу эса техник сервис хизмати кўрсатиш тизимини ривожлантириш заруриятини келтириб чиқаради.
Бугунги кунда техника воситалари билан таъминловчи ҳамда асосий турдаги техник сервис хизмати кўрсатувчи корхоналар ўзларининг монопол мавқеини сақлаб қолмоқдалар. Шунинг учун улартомонидан етказиб берилаётган техника воситалари ҳамда кўрсатилаётган техник хизматлар нархи юқорили сақланиб қолмоқда. Шу боис, уларга турдош ва тенг кучли бўлган тармоқларнинг ташкил этилиши ҳамда уларнинг давлат томонидан қўллаб-қувватланиши рақобат муҳитининг пайдо бўлишига, пировард натижада ҳақиқий бозор муносабатларининг қарор топишига олиб келади.
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида фойдаланиладиган техника воситаларибилан таъминлаш ва улардан фойдаланиш жараёни бир қатор ўзига хос бўлган хусусиятлар билан иқтисодиётнинг бошқа тармоқларига нисбатан ажралиб туради.
Ҳозирга пайтда қишлоқ хўжалигида кўп қувват ва ҳаражатлар талаб қилинадиган меҳанизация хизматлари (ер ҳайдаш, ғалла ўриш, пахта териш ва бошқалар), юқори унумли ва замонавий қишлоқ хўжалик техникалари билан қуролланган МТП ва “Агротехсервис МТП” МЧЖлар ҳамда фермер хўжаликлари кучи билан бажарилади, бундан ташқари Республикада фермерлик харакатининг ривожланиши сабабли уларни ерларини экиб берувчи, қатор орасига ишлов берадиган техника ва агрегатларни етказиб бериш бугунги кунинг долзарб вазифаларидан биридир. МТПлар билан қишлоқ хўжалик корхоналари ҳамда фермер хўжаликлари орасидаги иқтисодий ўз аро манфаатли ҳамкорликни шартномавий муносабатлар шаклида янада тезроқ ривожлантириш бўлиб турибди. Айни пайтда «Агротехсервис МТП» МЧЖ, МТП ва ММТПлар қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирувчилар учун техник сервис ва меҳанизация хизматлари кўрсатувчи асосий ташкилотлардан бири ҳисобланиб, Республикамиздаги ҳайдаладиган ер майдонларнинг 35-40 фоизи ва етиштирилаётган ғаллани ҳосилининг 50-55 фоизини ўриб бериш машина-трактор парклари ҳисобидаги техникаларга ёрдамида бажарилмоқда.
Сервис хизматларини ташкил этиш. Ҳар бир туман МТПсида, фермер хўжаликлари ва муқобил МТПлар ихтиёридаги Тошкент трактор заводида ишлаб чиқилган ва лизинг асосида етказиб берилган чопиқ тракторларига белгиланган муддатларда сервис хизматларини амалга ошириш зарур. Бунинг учун МТП ҳудудида сервис хизмати кўрсатиш пункти ташкил этилиб унда тракторларини диагностика қилиш, ҳаво ва мой фильтрларини, мойларини алмаштириш ва ростлаш ишлари амалга ошириш. ВТ-150, Т-4А русумли ҳайдов тракторлари, Германиянинг Клаас компаниясида ишлаб чиқарилган ғалла ўриш комбайнларига сервис хизмати кўрсатиш, барча жихозлар билан бутланган, дала шароитида хизмат кўрсатишга мўлжалланган кўчма автоустахона ташкил этиш.