Мундарижа I боб. “Кўп тармоқли фермер хўжалигини ташкил этиш ва бошқариш” фанининг предмети, мақсади ва вазифалари 10

9.1.6-жадвал
Кўп тармоқли фермер хўжаликларини ривожлантириш бўйича қорамолчилик ташкил этиш кўрсаткичлари

№	Ҳудудлар	Қорамолчиликташкил этадиган фермерлар сони			Бош сони			Жами талаб этиладиган маблағ млн. сўм.			Банк кредити ҳисобидан, млн. сўм.			Ўз маблағи ҳисобидан, млн. сўм			Яратиладиган янги иш ўринлари
		режа	Амалда	фоиз, (%)	режа	амалда	фоиз, (%)	Режа	амалда	фоиз, (%)	режа	амалда	фоиз, (%)	режа	амалда	фоиз, (%)	режа	амалда	фоиз, (%)
1	Қорақалпоғистон Республикаси	122	51	41,8	5287	1341	25,4	21573,5	5794,6	26,9	17223,4	4810,7	27,9	4350,1	983,9	22,6	508	138	27
2	Андижон	72	27	37,5	3417	1258	37	17905,0	8012,0	44,7	9233,0	3644,0	39,5	8672,0	4368,0	50,4	301	133	44,2
3	Бухоро	32	31	96,9	2290	2240	97,8	11744,0	10850,0	92,4	5155,0	2430,0	47,1	6589,0	8420,0	127,8	143	131	91,6
4	Жиззах	58	10	17,2	1843	319	17,3	10308,2	1006,8	9,8	6046,6	363,8	6,0	4261,6	643,0	15,1	172	24	14,0
5	Қашқадарё	423	80	18,9	12768	926	7,3	46906,0	3753,0	8,0	26599,0	2760,0	10,4	20307,0	993,0	4,9	1463	235	16,1
6	Наманган	54	22	40,7	1931	468	24,2	3936,0	689,2	17,5	1881,0	30,0	1,6	2055,0	659,2	32,1	208	44	21,2
7	Навоий	59	20	33,9	2079	1063	51,1	7822,5	2632,0	33,6	5483,0	985,0	18,0	2339,5	1647,0	70,4	166	63	38,0
8	Самарқанд	70	48	69	2087	915	43,8	9584,0	3383,0	35,3	5253,0	1722,0	32,8	4331,0	1661,0	38,4	243	108	44,4
9	Сурхондарё	164	42	25,6	4443	668	15,0	11033,7	1901,9	17,2	5198,5	1022,9	19,7	5835,2	879,0	15,1	514	99	19,3
10	Сирдарё	119	80	67,2	3877	2447	63,1	13821,0	3127,6	22,6	9538,0	1280,0	13,4	4283,0	1847,6	43,1	447	264	59,1
11	Фарғона	149	82	55,0	4637	2439	52,6	16324,0	8004,0	49,0	6769,0	820,0	12,1	9555,0	7184,0	75,2	665	357	54
12	Тошкент	134	77	57,5	6909	4626	67,0	18999,4	5318,0	28,0	10966,4	900,0	8,2	8033,0	4418,0	55,0	554	248	44,8
13	Хоразм	65	36	55,4	4229	2006	47,4	12347,0	4415,0	35,8	4957,0	124,0	2,5	7390,0	4291,0	58,1	337	162	48,1
	Жами	1521	606	39,8	55797	20716	37,1	202304,3	58887,1	29,1	114302,9	20892,4	18,3	88001,4	37994,7	43,2	5721	2006	35,1

дастлаб ўз хўжалигини, кейин наслчилик хўжаликларини наслдор ёш қорамоллар билан таъминлайди. Бу хўжаликлар фақат соф зотли урчитиш билан шуғулланади, юқори наслчилик ва қишлоқ ҳўжалик идоралари рухсати билангина чатиштиришни қўллаб янги қатор, оилалар яратадилар.
Наслчилик хўжаликлари - асосан соф зотли урчитиш, ҳамда қон сингдириш чатиштириши (соф зотли моллар сонини кўпайтириш учун) усулларидан қўллаб, наслчилик заводларидан олган наслдор ҳайвонларни кўпайтириб жамоа ва бошқа турдаги хўжаликларда, Давлат наслчилик идораларига етказиб бериш билан шуғулланадилар. Бу хўжаликлар шу ҳудудда жойлашган наслчилик заводлари билан ягона дастур асосида ишлайдилар.
Наслчилик фермалари– ўзига қарашли подасини тўлдириш, хўжаликларига сотиш учун ёш наслдор қорамолларни етиштиради.Наслдор буқалар етиштириш учун махсус давлат элеверларини, назорат станцияларини ташкил қилишёки наслчиликни ўзхўжалигида парваришлашни ташкил этиш мумкин.

9.2. Паррандачилик тармоғини ривожлантиришда янги технологиялардан фойдаланиш

Паррандачиликни асосий маҳсулоти-тухум ва гўштдир. Товуқ тухумида киши организми учун зарур бўлган протеин, ёғ, витаминлар ва минерал моддалар мавжуд.
Тухум уни нон пишириш, кондитер маҳсулотлари, майонезлар, макарон, вермишел ва музқаймоқ ишлаб чиқаришда кенг қўлланилади. Бундан ташқари, улардан тўқимачилик, кўн, вино тайёрлаш, фотография ва бошқа саноат тармоқларида ҳам фойдаланилади. Парранда гўшти сифат хоссалари жиҳатидан кишининг овқатланиши учун алоҳида қимматли маҳсулотдир. Жўжа ва кўрка гўшти пархез маҳсулоти бўлиб, болалар ва бетобларнинг овқатланишида катта рол ўйнайди.
Паррандаларнинг пати ва пари саноат учун хом ашёдир, ундан ёстиқ, кўрпа-тўшак ва бошқа турли буюмлар тайёрланади. Парранда гўнги қимматли органиқ ўғит бўлиб, ундан фармацевтикада ишлатиш учун органиқ кислоталар олинади.
Паррандалар жуда тез урчийди, тез ўсиб етилади, қисқа муддатда кўп миқдорда гўшт ва тухум беради. Икки ойлик ўрдакнинг вазни 2 кг, 4 ойлик ғоз ва кўрканиқи 4 килограммга етади, товуқлар 5 ойлигида тухумга киради. Товуқ жўжасининг вазни 70 кунлигида 1,2-1,4 килограммга етади. Паррандачилик оз меҳнат ва озуқа сарфланиб, кўп даромад олинадиган соҳадир.
Паррандачилик йил бўйи интенсив ривожлантириб борилганда, ишловчи кучидан бир меъёрда фойдаланиш имкони яратилади ҳамда хўжаликка паррандачилик маҳсулотларини сотишдан доим даромад келиб туради.
Хўжаликларнинг табиий ва иқтисодий шароитларига, иш юритиш тизимига ва ишлаб чиқаришнинг ихтисослашувига қараб паррандалар катакларда, очиқ ҳавода, симлар билан ўралган усти очиқ майдонларда ва комбинациялаштирилган усулларда боқилади.
Товуқларни катакларда боқиш-асосан шаҳар атрофларида, саноат марказларида, йирик ихтисослаштирилган хўжаликларда ва паррандачилик фабрикаларида ташкил қилинади. Товуқларни катакларда боқиш интенсив усул бўлиб, йил бўйи бир меъёрда тухум ва парҳезли гўшт олиш имкониятини беради.
Паррандаларнинг маҳсулдорлигига уларнинг иштаҳаси, ёруғлик, намлик, ҳарорат ва катакларга нечтадан жойлаштирилганлиги ва унинг тозалиги таъсир қилади.
Паррандалар ҳар ўн кунда бир марта тарозида ўлчаб турилади. Биринчи ойда жўжалар ҳар ўн кунда 110 граммдан, қолган ўн кунликларда 70-100 граммдан семириб бориши лозим. Жўжалар 140 кунлик бўлганда уларнинг вазни 1300 грамм атрофида бўлади.
Ҳозирги замон йирик паррандачилик фабрикаларини батамом саноат типидаги корхоналар қаторига киритиш мумкин. Саноат паррандачилигида меҳнатни оқилона ташкил этишда паррандачиликнинг саноат характерига эга бўлишининг моҳиятини, саноат корхонасига хос бўлган умумий хусусиятларини ва ундан фарқ қилинадиган томонларни билиб олиш, меҳнатни оқилона ташкил этишда объектларни белгилаб чиқиш керак. Паррандачилик маҳсулотларини саноат йўли билан ишлаб чиқаришда асосий вазифа - паррандаларнинг биологик имкониятларидан энг тўлиқ фойдаланиш ҳамда кам озуқа ва меҳнат сарфлаб, юқори маҳсулдорликка эришишдан иборат.
Паррандачилик фабрикалалари бошқа қишлоқ хўжалик корхоналаридан фарқ қилиб, паррандаларни боқиш учун асосан ташиб келтириладиган озуқалардан фойдаланадилар. Шундай қилиб, қишлоқ хўжалигида асосий ишлаб чиқариш воситаси бўлган ер паррандачилик фабрикалари учун ўз аҳамиятини йўқотади ва саноатдаги каби ишлаб чиқариш объекти бўлиб қолади, холос.Паррандачилик фабрикаларини бошқаришни ташкил этиш ва уларни бошқариш органларининг тузилмаси саноат корхоналарини бошқаришни ташкил этишга ўхшашдир. Паррандачилик фермер хўжаликлари сонинг кўпайтириш учун ислоҳатлар олиб борилмоқда. 9.2.1-жадвал.
9.2.1-жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, паррандачиликга ихтисослашган кўп тармоқли фермер хўжаликларини ривожлантириш мақсадида паррандачиликга ихтисослашган фермер хўжаликларини ташкил этиш режа бўйича 677 та фермер хўжалиги бўлиб ҳақиқатда 280 та фермер хўжалиги ташкил этилди. Қолган 41.4 фоиз бажарилмади. Фермер хўжаликларида боқиладиган паррандалар сони режа бўйича 4035350 та, ҳақиқатда 1444288 бош қарамол ёки 35,8 фоиз парранда боқилган. Паррандачиликга ихтисослашган фермер хўжаликларини ривожлантириш учун тўлаб бериладиган маблағларнинг 41,3 фоизга ўзлаштирилган. Олдимиздаги асосий масала аҳолини арзон парҳез гўшти билан таъминлашдан иборатдир. Ушбу дастурлани амалга ошириш учун давлатимиз раҳбарининг қарорлари қабул қилинди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 13 ноябрда қабул қилинган ПҚ-4015 сонли қарорида мамлакатимизда паррандачилик соҳасини ривожлантириш ва экспортга мўлжалланган тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш ва турларини кенгайтириш, шунингдек аҳолини маҳаллий ишлаб чиқарилган сифатли ва арзон паррандачилик маҳсулотлари билан таъминлаш бўйича изчил чора-тадбирлар белгилаб берилган.Шу билан бирга, соҳани янада жадал ривожлантиришга, жумладан замонавий технологияларни жорий этиш, ишлаб чиқариш жараёнини модернизация қилиш ва тайёр паррандачилик маҳсулотлари экспортини кенгайтиришга тўсқинлик қилаётган қуйидаги муаммолар мавжуд:
биринчидан, паррандачилик маҳсулотларини қайта ишлаш даражаси паст, тармоқ маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва экспорт қилишда ярим тайёр маҳсулотлар улуши юқорилигича қолмоқда, шунингдек парранда чиқиндиларини чуқур қайта ишлаш тизими йўлга қўйилмаяпти;
иккинчидан, паррандачилик соҳасида, асосан, товуқ етиштириш билан чекланиб қолинмоқда, бошқа парранда турлари (кўрка, бедана, ғоз, ўрдак, туяқуш, каклик ва бошқалар) етиштиришни оммалаштириш чоралари кўрилмаяпти;
учинчидан, парранда касалликларини ўз вақтида аниқлаш ва уларнинг олдини олиш бўйича замонавий биолабораториялар ташкил этилмаганлиги оқибатида паррандалар орасида юқумли касалликлар тарқалиб бормоқда;