Mundarija Fizik-kimyoviy tadqiqot usullarining umumiy xususiyatlari va klassifikatsiyasi

Xromotografik tahlil usullaridan foydalanish. Xromotografik bo’linish jarayon mexanizmi.
Xromatografiya (xromo... va ...grafiya) — gaz, suyuklik yoki erigan moddalar aralashmasini adsorbsion usulda ajratish vaanaliz qilish. Xromatografiya rus botanigi M.S.Svettomonidan1903 yilda kashf etilgan.1931yilda Kun va uning shogirdlari xromatografiya yordamida tuxumsarigʻidagi ksantofil, lutein va zeaksantin moddalari hamda va rkarotinlarni ajratishdi. 1941yilda A.Martinva R.Sing taqsimlash xromatografiyasiga asos soldi va oqsil, uglerod birikmalarini oʻrganishda uning keng imkoniyatlarini koʻrsatib berdi. 1940—45 yillarda S.Mur va U.Staynlar aminokislotalarni xromatografiya usulida ajratish va miqdoriy analiz qilishga katta xissa qoʻshdi. 1950 yilda Martin va Jeyms gaz-suyuklik xromatografiyasi usulini ishlab chiqdi.
Xromatografiya olib borilayotgan muhitga qarab:
-gaz,
-gaz-suyuqlik
-suyuklik xromatografiyalariga.
Moddalarni ajratish mexanizmiga qarab:
-molekulyar (adsorbsion),
-ion almashtirgich,
-choʻktirish
-taqsimlash xromatografiyalariga.
Olib borilayotgan jarayon shakliga qarab:
-kolonkali,
-naychali(kapillyar),
-qogʻozli,
-yupqa qatlamli xromatografiyalarga boʻlinadi.
Adsorbsion xromatografiyada shimib oladigan yuza sifatida mukammal maydalangan qattiq faza ishlatiladi. Xarakatli faza sifatida odatda syuqliq (kolonkali yoki YUKX) yoki gaz (gx) ishlatiladi.
Taqsimlanish xromatografiyada eritilgan aralashma tarkibidagi moddalar 2ta yoki ko‘proq suyuq fazalar orasida yoki xarakatsiz suyuq va xarakatli gaz fazalari orasida taqsimlanadi. Suyuqlik xromatografiyada xarakatsiz faza yupqa plyonka yoki qatlamni xosil qiladi (qog‘oz xromatografiyasi).
Ion almashinuv xromatografiyada erimaydigan xarakatsiz faza vazifasini polimer tabiatidagi ion almashinuv smola bajaradi. U kislota yoki asos xossasiga ega bo‘ladi. Xarakatli faza sifatida ionli eritmadan foydalaniladi (kislota, asos va tuzlarning suvdagi eritmalari).